Θυμάμαι στα σχολικά μου χρόνια το μάθημα – στην Ιστορία, στη Γεωγραφία, στα Θρησκευτικά, στην Αγωγή του Πολίτη και αλλού– ήταν διαρθρωμένο με απλό τρόπο. Ο εκπαιδευτικός εξέταζε το προηγούμενο μάθημα και στη συνέχεια παρέδιδε το επόμενο με κάποια μορφή διάλεξης. Στα κείμενα της Γλώσσας και του Ανθολογίου συνήθως έλειπε η διάλεξη και απλώς διαβάζαμε το κείμενο κατευθείαν, ενώ ακολουθούσαν η επεξεργασία των άγνωστων λέξεων και κάποιες ερωτήσεις κατανόησης.
Από τότε έχουν περάσει αρκετά χρόνια και η εκπαιδευτική έρευνα έχει προτείνει τρόπους προκειμένου να βοηθήσουμε τους μαθητές να προσεγγίζουν σωστά ένα κείμενο και να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες που χρησιμοποιούν οι ώριμοι αναγνώστες. Μία από αυτές τις μεθόδους, που κατά τη γνώμη μου είναι εφαρμόσιμη στην ελληνική πραγματικότητα, είναι η PQ4R (Thomas & Robinson, 1972), ακρωνύμιο για τις λέξεις Preview, Question, Read, Reflect, Recite, Review. Οι έξι αυτές λέξεις οριοθετούν τα αντίστοιχα στάδια στα οποία χωρίζεται η επεξεργασία ενός κειμένου, όπως αναλύεται παρακάτω:
Α) Preview – Πρώτη εξέταση
Συνήθως, όταν έχουμε στη διάθεσή μας ένα κείμενο, βιαζόμαστε να το διαβάσουμε. Έτσι όμως μένει αναξιοποίητη μια πληθώρα πληροφοριών όπως ο τίτλος, πλαγιότιτλοι που πιθανόν υπάρχουν, εισαγωγικά σημειώματα, εικόνες, διαγράμματα, χάρτες κ.α. Όλα αυτά είναι στοιχεία που πρέπει να επεξεργαστούν οι μαθητές προκειμένου να αποκτήσουν μία πρώτη άποψη για το τι τους περιμένει στο κείμενο, να βρεθούν άγνωστες λέξεις που πιθανόν υπάρχουν και είναι κεντρικής σημασίας στο τρέχον μάθημα και να αναδυθούν οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους που σχετίζονται μ’ αυτό.
Για να γίνω περισσότερο κατανοητός, θα χρησιμοποιήσω σαν παράδειγμα εφαρμογής αυτής της μεθόδου το κεφάλαιο 19 σελ. 58 «Οι Βυζαντινοί και οι Άραβες» της Ιστορίας της Ε΄. Στο πρώτο βήμα οι μαθητές θα διαβάσουν τον τίτλο, το εισαγωγικό σημείωμα και θα εξετάσουν τις τρεις εικόνες.
Β) Question – Ερωτήσεις
Σ’ αυτό το στάδιο, στηριζόμενοι στη δουλειά που έχει γίνει στο προηγούμενο, οι μαθητές κατασκευάζουν ερωτήσεις που πιστεύουν πως μπορούν να απαντηθούν μέσα από το κείμενο, το οποίο - σημειωτέον - δεν έχουν διαβάσει ακόμα. Για κάθε τμήμα του κειμένου δημιουργείται τουλάχιστον μία ερώτηση. Για να διευκολυνθούν οι μαθητές μπορούμε να κάνουμε τα εξής:
Να τους δώσουμε τις λέξεις: τι, γιατί, πώς, πού, πότε, ποιος, πόσο, επισημαίνοντάς τους πως με αυτές ξεκινούν οι περισσότερες ερωτήσεις.
Ένα καλό κόλπο είναι να μετατρέπουν τους πλαγιότιτλους σε ερωτήσεις.
Αν δεν υπάρχουν πλαγιότιτλοι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο τίτλος για να φτιαχτούν μερικές ερωτήσεις.
Για τον ίδιο σκοπό μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι λεζάντες στις εικόνες. (Για περαιτέρω χρήση των εικόνων στην επεξεργασία του κειμένου βλ. σχετική ανάρτηση).
Φυσικά, πάντα λειτουργούμε σαν πρότυπο, προκειμένου να διδάξουμε στους μαθητές μας τη δημιουργία ολοένα και πολυπλοκότερων ερωτήσεων.
Πιθανές ερωτήσεις μπορούν να είναι: «Τι είναι το υγρό πυρ;», «Ποιοι είναι οι Άραβες;», «Πού χρησιμοποιούσαν το υγρό πυρ;» κ.α.
Γ) Read – Ανάγνωση
Μετά από αυτή όλη την προεργασία ξεκινάει το διάβασμα. Οι μαθητές διαβάζουν με στόχο την απάντηση των ερωτήσεων που οι ίδιοι έχουν καταγράψει.
Οι μαθητές διαβάζουν το κείμενο προσπαθώντας να απαντήσουν τις ερωτήσεις που έχουν σημειώσει κάπου. Το σημείο αυτό μπορεί να αποτελέσει και έναυσμα ομαδικής δουλειάς π.χ. ο κάθε μαθητής της ομάδας αναλαμβάνει την απάντηση ενός ερωτήματος και τη διδαχή της απάντησης στους συμμαθητές του.
Δ) Reflect – Στοχασμός
Πρόκειται για το δυσκολότερο βήμα. Πιθανότατα καλό θα ήταν και να παραλειφθεί στην αρχή, ειδικά στις μικρές τάξεις. Εδώ ο μαθητής, ανάλογα με το είδος κειμένου, προσπαθεί να φανταστεί τι γίνεται (π.χ. σε ένα λογοτεχνικό κείμενο ο μαθητής αναπαριστά στο μυαλό του τους χώρους που διαδραματίζονται οι διάφορες σκηνές), να προσθέσει και δικά του παραδείγματα, να συσχετίσει αυτά που ήδη ξέρει με τις καινούριες πληροφορίες του κειμένου.
Μιας και το προηγούμενο μάθημα μιλούσε για τον Ηράκλειο και τους μακροχρόνιους αγώνες των Βυζαντινών με τους Πέρσες, οι μαθητές πρέπει να καταλάβουν ότι η γρήγορη εξάπλωση των Αράβων πραγματοποιήθηκε εξαιτίας της αποδυνάμωσης των Περσών και των Βυζαντινών.
Ε) Recite – Απαντούν τις ερωτήσεις
Μόλις διαβάσουν ένα τμήμα του κειμένου ή ολόκληρο το κείμενο οι μαθητές σταματάνε, κλείνουν το βιβλίο και προσπαθούν να απαντήσουν τα ερωτήματα που έχουν διατυπώσει. Αν το ερώτημά τους δεν μπορεί να απαντηθεί από το κείμενο, θα πρέπει οι ίδιοι να καταλάβουν πως δεν είναι δυνατό να βρεθεί η απάντηση μέσα σ’ αυτό.
Εδώ, φυσικά, απαντούν τα ερωτήματα που έθεσαν στο δεύτερο βήμα.
ΣΤ) Review – Επανεξέταση
Μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Είτε με μια δεύτερη ανάγνωση, που η εμπειρία λέει ότι δεν είναι αποτελεσματική, είτε με μια εκ νέου προσπάθεια των μαθητών να απαντήσουν με κλειστό βιβλίο τα ερωτήματα που έθεσαν οι ίδιοι, οι συμμαθητές τους, που τους θέτει ο δάσκαλος ή ακόμα και τα ερωτήματα του βιβλίου. Εννοείται πως, αν δυσκολεύονται οι μαθητές, το βιβλίο ανοίγει.
Πέραν από τις ερωτήσεις των μαθητών και τυχόν δικές μας είναι μια καλή ευκαιρία να απαντηθούν οι δύο ερωτήσεις του βιβλίου.
Βιβλιογραφία
Thomas, E. L., & Robinson, H. A., (1972). Improving reading in every class: A sourcebook for teachers. Boston: Allyn & Bacon.
Από τότε έχουν περάσει αρκετά χρόνια και η εκπαιδευτική έρευνα έχει προτείνει τρόπους προκειμένου να βοηθήσουμε τους μαθητές να προσεγγίζουν σωστά ένα κείμενο και να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες που χρησιμοποιούν οι ώριμοι αναγνώστες. Μία από αυτές τις μεθόδους, που κατά τη γνώμη μου είναι εφαρμόσιμη στην ελληνική πραγματικότητα, είναι η PQ4R (Thomas & Robinson, 1972), ακρωνύμιο για τις λέξεις Preview, Question, Read, Reflect, Recite, Review. Οι έξι αυτές λέξεις οριοθετούν τα αντίστοιχα στάδια στα οποία χωρίζεται η επεξεργασία ενός κειμένου, όπως αναλύεται παρακάτω:
Α) Preview – Πρώτη εξέταση
Συνήθως, όταν έχουμε στη διάθεσή μας ένα κείμενο, βιαζόμαστε να το διαβάσουμε. Έτσι όμως μένει αναξιοποίητη μια πληθώρα πληροφοριών όπως ο τίτλος, πλαγιότιτλοι που πιθανόν υπάρχουν, εισαγωγικά σημειώματα, εικόνες, διαγράμματα, χάρτες κ.α. Όλα αυτά είναι στοιχεία που πρέπει να επεξεργαστούν οι μαθητές προκειμένου να αποκτήσουν μία πρώτη άποψη για το τι τους περιμένει στο κείμενο, να βρεθούν άγνωστες λέξεις που πιθανόν υπάρχουν και είναι κεντρικής σημασίας στο τρέχον μάθημα και να αναδυθούν οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους που σχετίζονται μ’ αυτό.
Για να γίνω περισσότερο κατανοητός, θα χρησιμοποιήσω σαν παράδειγμα εφαρμογής αυτής της μεθόδου το κεφάλαιο 19 σελ. 58 «Οι Βυζαντινοί και οι Άραβες» της Ιστορίας της Ε΄. Στο πρώτο βήμα οι μαθητές θα διαβάσουν τον τίτλο, το εισαγωγικό σημείωμα και θα εξετάσουν τις τρεις εικόνες.
Β) Question – Ερωτήσεις
Σ’ αυτό το στάδιο, στηριζόμενοι στη δουλειά που έχει γίνει στο προηγούμενο, οι μαθητές κατασκευάζουν ερωτήσεις που πιστεύουν πως μπορούν να απαντηθούν μέσα από το κείμενο, το οποίο - σημειωτέον - δεν έχουν διαβάσει ακόμα. Για κάθε τμήμα του κειμένου δημιουργείται τουλάχιστον μία ερώτηση. Για να διευκολυνθούν οι μαθητές μπορούμε να κάνουμε τα εξής:
Να τους δώσουμε τις λέξεις: τι, γιατί, πώς, πού, πότε, ποιος, πόσο, επισημαίνοντάς τους πως με αυτές ξεκινούν οι περισσότερες ερωτήσεις.
Ένα καλό κόλπο είναι να μετατρέπουν τους πλαγιότιτλους σε ερωτήσεις.
Αν δεν υπάρχουν πλαγιότιτλοι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο τίτλος για να φτιαχτούν μερικές ερωτήσεις.
Για τον ίδιο σκοπό μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι λεζάντες στις εικόνες. (Για περαιτέρω χρήση των εικόνων στην επεξεργασία του κειμένου βλ. σχετική ανάρτηση).
Φυσικά, πάντα λειτουργούμε σαν πρότυπο, προκειμένου να διδάξουμε στους μαθητές μας τη δημιουργία ολοένα και πολυπλοκότερων ερωτήσεων.
Πιθανές ερωτήσεις μπορούν να είναι: «Τι είναι το υγρό πυρ;», «Ποιοι είναι οι Άραβες;», «Πού χρησιμοποιούσαν το υγρό πυρ;» κ.α.
Γ) Read – Ανάγνωση
Μετά από αυτή όλη την προεργασία ξεκινάει το διάβασμα. Οι μαθητές διαβάζουν με στόχο την απάντηση των ερωτήσεων που οι ίδιοι έχουν καταγράψει.
Οι μαθητές διαβάζουν το κείμενο προσπαθώντας να απαντήσουν τις ερωτήσεις που έχουν σημειώσει κάπου. Το σημείο αυτό μπορεί να αποτελέσει και έναυσμα ομαδικής δουλειάς π.χ. ο κάθε μαθητής της ομάδας αναλαμβάνει την απάντηση ενός ερωτήματος και τη διδαχή της απάντησης στους συμμαθητές του.
Δ) Reflect – Στοχασμός
Πρόκειται για το δυσκολότερο βήμα. Πιθανότατα καλό θα ήταν και να παραλειφθεί στην αρχή, ειδικά στις μικρές τάξεις. Εδώ ο μαθητής, ανάλογα με το είδος κειμένου, προσπαθεί να φανταστεί τι γίνεται (π.χ. σε ένα λογοτεχνικό κείμενο ο μαθητής αναπαριστά στο μυαλό του τους χώρους που διαδραματίζονται οι διάφορες σκηνές), να προσθέσει και δικά του παραδείγματα, να συσχετίσει αυτά που ήδη ξέρει με τις καινούριες πληροφορίες του κειμένου.
Μιας και το προηγούμενο μάθημα μιλούσε για τον Ηράκλειο και τους μακροχρόνιους αγώνες των Βυζαντινών με τους Πέρσες, οι μαθητές πρέπει να καταλάβουν ότι η γρήγορη εξάπλωση των Αράβων πραγματοποιήθηκε εξαιτίας της αποδυνάμωσης των Περσών και των Βυζαντινών.
Ε) Recite – Απαντούν τις ερωτήσεις
Μόλις διαβάσουν ένα τμήμα του κειμένου ή ολόκληρο το κείμενο οι μαθητές σταματάνε, κλείνουν το βιβλίο και προσπαθούν να απαντήσουν τα ερωτήματα που έχουν διατυπώσει. Αν το ερώτημά τους δεν μπορεί να απαντηθεί από το κείμενο, θα πρέπει οι ίδιοι να καταλάβουν πως δεν είναι δυνατό να βρεθεί η απάντηση μέσα σ’ αυτό.
Εδώ, φυσικά, απαντούν τα ερωτήματα που έθεσαν στο δεύτερο βήμα.
ΣΤ) Review – Επανεξέταση
Μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Είτε με μια δεύτερη ανάγνωση, που η εμπειρία λέει ότι δεν είναι αποτελεσματική, είτε με μια εκ νέου προσπάθεια των μαθητών να απαντήσουν με κλειστό βιβλίο τα ερωτήματα που έθεσαν οι ίδιοι, οι συμμαθητές τους, που τους θέτει ο δάσκαλος ή ακόμα και τα ερωτήματα του βιβλίου. Εννοείται πως, αν δυσκολεύονται οι μαθητές, το βιβλίο ανοίγει.
Πέραν από τις ερωτήσεις των μαθητών και τυχόν δικές μας είναι μια καλή ευκαιρία να απαντηθούν οι δύο ερωτήσεις του βιβλίου.
Βιβλιογραφία
Thomas, E. L., & Robinson, H. A., (1972). Improving reading in every class: A sourcebook for teachers. Boston: Allyn & Bacon.
Σχόλια