Τις προάλλες στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι η μάνα μου είπε σε μένα και στον μπατζανάκη μου: «Ακόμα βλέπω στον ύπνο μου ότι γράφω έκθεση στο σχολείο!». «Πετυχημένο εκπαιδευτικό σύστημα» γυρίζω και του λέω. «Να είσαι 76 χρονών και να φοβάσαι το σχολείο πιο πολύ απ' τον θάνατο!».
Πέρα από το αστείο, το σχόλιο της μάνας μου κρύβει μια μεγάλη αλήθεια: για πολλά χρόνια το εκπαιδευτικό σύστημα —όχι μόνο στην Ελλάδα— ρίχνει όλες τις ευθύνες στους μαθητές για την επίδοσή τους. Για να είμαι ακριβής, όταν λέω εκπαιδευτικό σύστημα δεν εννοώ τόσο το Υπουργείο και τις δομές του —όχι ότι είναι άμοιρο ευθυνών— όσο τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, τους μαθητές. Κυρίως αυτοί είναι πεπεισμένοι, και τέλος πάντων με αυτούς θα ασχοληθώ, ότι κύριος υπεύθυνος της σχολικής αποτυχίας είναι ο μαθητής.
Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από εκφράσεις, οι οποίες παλιότερα λέγονταν φανερά, ενώ τώρα είμαστε ευγενικοί και τις χρησιμοποιούμε σχεδόν αποκλειστικά σε κατ' ιδίαν συζητήσεις, όπως: «ντουβάρι», «χαζός», «δεν παίρνει τα γράμματα», «τεμπέλης», «ανεύθυνος» κ.ά. Ή τις συναντάμε σε διάφορα κηρύγματα σχετικά με την αδιαφορία της νέας γενιάς, την κατώτερη επίδοσή της σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές κ.τ.λ.
Το βασικό πρόβλημα με αυτές τις αιτιολογήσεις-χαρακτηρισμούς είναι ότι δε διορθώνεται το πρόβλημα. Δηλαδή ο αδύναμος μαθητής παραμένει αδύναμος μαθητής, ενώ παράλληλα δικαιολογείται τόσο η απουσία οποιασδήποτε προσπάθειας από την πλευρά των εκπαιδευτικών για να βοηθηθεί όσο και η συνακόλουθη περιθωριοποίησή του. Δεν αναδύονται οι πραγματικές αιτίες, δεν υπάρχουν αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα διαχέεται αργά αργά μια άλλη αντίληψη. Αντί να κατηγορούμε, επιχειρούμε να κατανοήσουμε τον μαθητή. Επιχειρούμε να βρούμε τους λόγους της σχολικής αποτυχίας και κυρίως να δράσουμε αναλόγως. Με αυτόν τον τρόπο, αντί να τους αφήνουμε στην τύχη τους, προσπαθούμε να σταθούμε δίπλα τους, όπως τους αξίζει. Δειλά δειλά εμφανίζονται αιτίες που δεν έχουν σχέση με τη βούληση του μαθητή ούτε του επιρρίπτουν ευθύνες. Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, ΔΕΠΥ, οριακή νοημοσύνη, αυτισμός, νοητική υστέρηση, οικογενειακά προβλήματα, ενδοοικογενειακή βία, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, μετανάστευση, προσφυγιά ακούγονται ολοένα και περισσότερο.
Φυσικά, η αλλαγή της στάσης από μόνη της δε φτάνει. Ούτε είναι δυνατόν να λύσουμε όλα τα προβλήματα μόνοι μας. Οφείλει και το Υπουργείο να μας συνδράμει. Ωστόσο, ο καθοριστικός παράγοντας είμαστε εμείς. Αν δε συνειδητοποιήσουμε αυτήν τη μετάβαση από το κατηγορώ στο κατανοώ, κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια είναι καταδικασμένη. Μπορεί οι δύο λέξεις να έχουν την ίδια αρχή, η κατάληξη όμως είναι τελείως διαφορετική…
Πέρα από το αστείο, το σχόλιο της μάνας μου κρύβει μια μεγάλη αλήθεια: για πολλά χρόνια το εκπαιδευτικό σύστημα —όχι μόνο στην Ελλάδα— ρίχνει όλες τις ευθύνες στους μαθητές για την επίδοσή τους. Για να είμαι ακριβής, όταν λέω εκπαιδευτικό σύστημα δεν εννοώ τόσο το Υπουργείο και τις δομές του —όχι ότι είναι άμοιρο ευθυνών— όσο τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, τους μαθητές. Κυρίως αυτοί είναι πεπεισμένοι, και τέλος πάντων με αυτούς θα ασχοληθώ, ότι κύριος υπεύθυνος της σχολικής αποτυχίας είναι ο μαθητής.
Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από εκφράσεις, οι οποίες παλιότερα λέγονταν φανερά, ενώ τώρα είμαστε ευγενικοί και τις χρησιμοποιούμε σχεδόν αποκλειστικά σε κατ' ιδίαν συζητήσεις, όπως: «ντουβάρι», «χαζός», «δεν παίρνει τα γράμματα», «τεμπέλης», «ανεύθυνος» κ.ά. Ή τις συναντάμε σε διάφορα κηρύγματα σχετικά με την αδιαφορία της νέας γενιάς, την κατώτερη επίδοσή της σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές κ.τ.λ.
Το βασικό πρόβλημα με αυτές τις αιτιολογήσεις-χαρακτηρισμούς είναι ότι δε διορθώνεται το πρόβλημα. Δηλαδή ο αδύναμος μαθητής παραμένει αδύναμος μαθητής, ενώ παράλληλα δικαιολογείται τόσο η απουσία οποιασδήποτε προσπάθειας από την πλευρά των εκπαιδευτικών για να βοηθηθεί όσο και η συνακόλουθη περιθωριοποίησή του. Δεν αναδύονται οι πραγματικές αιτίες, δεν υπάρχουν αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα διαχέεται αργά αργά μια άλλη αντίληψη. Αντί να κατηγορούμε, επιχειρούμε να κατανοήσουμε τον μαθητή. Επιχειρούμε να βρούμε τους λόγους της σχολικής αποτυχίας και κυρίως να δράσουμε αναλόγως. Με αυτόν τον τρόπο, αντί να τους αφήνουμε στην τύχη τους, προσπαθούμε να σταθούμε δίπλα τους, όπως τους αξίζει. Δειλά δειλά εμφανίζονται αιτίες που δεν έχουν σχέση με τη βούληση του μαθητή ούτε του επιρρίπτουν ευθύνες. Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, ΔΕΠΥ, οριακή νοημοσύνη, αυτισμός, νοητική υστέρηση, οικογενειακά προβλήματα, ενδοοικογενειακή βία, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, μετανάστευση, προσφυγιά ακούγονται ολοένα και περισσότερο.
Φυσικά, η αλλαγή της στάσης από μόνη της δε φτάνει. Ούτε είναι δυνατόν να λύσουμε όλα τα προβλήματα μόνοι μας. Οφείλει και το Υπουργείο να μας συνδράμει. Ωστόσο, ο καθοριστικός παράγοντας είμαστε εμείς. Αν δε συνειδητοποιήσουμε αυτήν τη μετάβαση από το κατηγορώ στο κατανοώ, κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια είναι καταδικασμένη. Μπορεί οι δύο λέξεις να έχουν την ίδια αρχή, η κατάληξη όμως είναι τελείως διαφορετική…
Σχόλια