Πιστεύω ότι υπάρχουν δύο άκρα. Στο ένα βρίσκονται οι άνθρωποι που σέβονται τα πορίσματα της επιστήμης και κρίνουν την πραγματικότητα με βάση αυτά. Στο άλλο εκείνοι που δεν τα ασπάζονται και ακολουθούν έναν δρόμο αντιεπιστημονικό. Συνήθως τους πρώτους τους ονομάζουμε ορθολογιστές, ενώ τους δεύτερους σκοταδιστές. Συνήθως οι πρώτοι είναι σπουδαγμένοι και συγχέονται με τους άθεους, ενώ οι δεύτεροι είναι ασπούδαστοι και συγχέονται με τους θρήσκους.
Δε δέχομαι κανέναν από τους παραπάνω διαχωρισμούς. Αντιεπιστημονικά σκέφτονται πολλοί άνθρωποι λογικοί οι οποίοι αρθρώνουν επιχειρήματα λογικά. Δεν είναι παράλογοι ή άλογοι. Απλώς αμφισβητούν την επιστημονική γνώση. Ούτε απαραίτητα οι αμφισβητήσεις αυτές έχουν σχέση με τη θρησκεία ή επηρεάζονται από τις σπουδές. Κλασικό παράδειγμα αντιεπιστημονικής στάσης είναι αυτή η κριτική που έχει ασκήσει ορθοπεδικός στον Μπαμπινιώτη για την ετυμολογία της λέξης "ορθοπεδική". Η κριτική αυτή αναιρεί και τους τρεις χαρακτηρισμούς. Καταρχήν, οι αιτιάσεις του ορθοπεδικού είναι λογικές, αφού δεν αναιρούν κάποιον κανόνα της Λογικής. Από την άλλη ως ορθοπεδικός είναι σπουδαγμένος, ενώ και το θέμα δεν έχει καμιά σχέση με τη θρησκεία. Ωστόσο, η θέση που εκφράζει ο ορθοπεδικός είναι βαθύτατα αντιεπιστημονική. Γιατί; Επειδή αρνείται σε έναν ολόκληρο επιστημονικό κλάδο -στη γλωσσολογία στην προκειμένη περίπτωση- και σε έναν γνωστό θεράποντά της ένα απλό γεγονός. Ότι κατέχουν ένα σύνολο γνώσεων το οποίο ο ορθοπεδικός κι οποιοσδήποτε άλλος αμύητος αδυνατεί να κατανοήσει χωρίς ειδικές σπουδές ή βαθιά και πολύχρονη μελέτη του αντικειμένου.
Για μένα αυτό αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στόχους του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Από τη μια να μυήσει τους μαθητές στην ορολογία, στη θεωρία και στη μεθοδολογία των επιστημών που διδάσκονται σήμερα στα σχολεία και από την άλλη να τα μάθει να απεχθάνονται οτιδήποτε αντιεπιστημονικό. Να καταλάβουν, δηλαδή, ότι δεν τα ξέρουν όλα κι ότι οφείλουν να σκέφτονται πολύ πριν μιλήσουν για θέματα που δε γνωρίζουν σε βάθος.
Τα παραπάνω σχόλια δεν υπονοούν ότι η Επιστήμη δεν κρίνεται. Υπονοούν όμως ότι η κριτική απορρέει από βαθιές γνώσεις κι όχι από άγνοια ή ημιμάθεια. Άλλωστε τις αστοχίες της Επιστήμης ειδικοί τις ανακάλυψαν και όχι άσχετοι.
Δε δέχομαι κανέναν από τους παραπάνω διαχωρισμούς. Αντιεπιστημονικά σκέφτονται πολλοί άνθρωποι λογικοί οι οποίοι αρθρώνουν επιχειρήματα λογικά. Δεν είναι παράλογοι ή άλογοι. Απλώς αμφισβητούν την επιστημονική γνώση. Ούτε απαραίτητα οι αμφισβητήσεις αυτές έχουν σχέση με τη θρησκεία ή επηρεάζονται από τις σπουδές. Κλασικό παράδειγμα αντιεπιστημονικής στάσης είναι αυτή η κριτική που έχει ασκήσει ορθοπεδικός στον Μπαμπινιώτη για την ετυμολογία της λέξης "ορθοπεδική". Η κριτική αυτή αναιρεί και τους τρεις χαρακτηρισμούς. Καταρχήν, οι αιτιάσεις του ορθοπεδικού είναι λογικές, αφού δεν αναιρούν κάποιον κανόνα της Λογικής. Από την άλλη ως ορθοπεδικός είναι σπουδαγμένος, ενώ και το θέμα δεν έχει καμιά σχέση με τη θρησκεία. Ωστόσο, η θέση που εκφράζει ο ορθοπεδικός είναι βαθύτατα αντιεπιστημονική. Γιατί; Επειδή αρνείται σε έναν ολόκληρο επιστημονικό κλάδο -στη γλωσσολογία στην προκειμένη περίπτωση- και σε έναν γνωστό θεράποντά της ένα απλό γεγονός. Ότι κατέχουν ένα σύνολο γνώσεων το οποίο ο ορθοπεδικός κι οποιοσδήποτε άλλος αμύητος αδυνατεί να κατανοήσει χωρίς ειδικές σπουδές ή βαθιά και πολύχρονη μελέτη του αντικειμένου.
Για μένα αυτό αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στόχους του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Από τη μια να μυήσει τους μαθητές στην ορολογία, στη θεωρία και στη μεθοδολογία των επιστημών που διδάσκονται σήμερα στα σχολεία και από την άλλη να τα μάθει να απεχθάνονται οτιδήποτε αντιεπιστημονικό. Να καταλάβουν, δηλαδή, ότι δεν τα ξέρουν όλα κι ότι οφείλουν να σκέφτονται πολύ πριν μιλήσουν για θέματα που δε γνωρίζουν σε βάθος.
Τα παραπάνω σχόλια δεν υπονοούν ότι η Επιστήμη δεν κρίνεται. Υπονοούν όμως ότι η κριτική απορρέει από βαθιές γνώσεις κι όχι από άγνοια ή ημιμάθεια. Άλλωστε τις αστοχίες της Επιστήμης ειδικοί τις ανακάλυψαν και όχι άσχετοι.
Σχόλια
Δεν αμφισβητώ την επιστημοσύνη του Μπαμπινιώτη, αλλά ομολογώ πως είχα πειστεί πως η λέξη προέρχεται από την "πέδη", όπως αναφέρει ο ορθοπεδικός. Και μ' ενοχλεί αφάνταστα η άλλη γραφή.
Συχνά συμβαίνει να διαφωνούν οι γλωσσολόγοι μεταξύ τους για πάμπολλα θέματα.
Ως προς το ότι τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται να μην αερολογούν αλλά να στηρίζουν τα επιχειρήματά τους θα συμφωνήσω. Όπως θα συμφωνήσω και ως προς το ότι πρέπει τα παιδιά να μάθουν να απεχθάνονται καθετί το αντιεπιστημονικό.
Δεύτερον, όπως βλέπεις κι εγώ ορθοπεδική γράφω και όχι ορθοπαιδική.
Τρίτον, για να μείνω πιστός στα λεγόμενά μου δεν θα επιχειρηματολογήσω υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης. Δεν είμαι ειδικός. Δεν έχω ασχοληθεί με την ετυμολογία των λέξεων. Δε με ενδιαφέρει κιόλας. Άρα, αφού δεν είμαι, δεν μπορώ και να κρίνω. Αν αρχίζω να κρίνω τις ετυμολογίες λέξεων με τις γνώσεις που έχω γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, απλώς θα αερολογώ. Κι αυτή είναι μια αντιεπιστημονική στάση ζωής. Κι όπως δεν μπορώ να κρίνω εγώ, δεν μπορεί να κρίνει κι ο γιατρός. Να διαφωνεί ή να μην καταλαβαίνει μπορεί. Να κρίνει όμως όχι.
Αλλιώς, εφόσον δεν είμαστε ειδικοί κάνουμε άσχημα που δεν υιοθετούμε αμέσως την νέα γραφή. Προσωπικά, θα έρθω σε δύσκολη θέση αν π.χ. αύριο χρειαστεί να μάθω στα παιδιά τη λέξη "ορθοπεδικός". Όπως έρχομαι σε δύσκολη θέση όταν γράφω "αβγό", "αφτί", και διάφορα τέτοια ή όταν βγάζω το τελικό "ν" από το αρσενικό άρθρο στην αιτιατική και πρέπει να πω "το δίσκο" - "το βοσκό" αντί "τον δίσκο" - "τον βοσκό" λες κι είναι ουδέτερα.
Προσωπικά έχω πολλές φορές αναρωτηθεί για ένα σωρό αλλαγές που έχουν συμβεί στη γλώσσα μας και σχετίζονται με τη γραμματική και την ορθογραφία. Κι είδα πως ακόμα και οι γλωσσολόγοι χωρίζονται σε σχολές. Ανάλογα με το ποια θα επικρατήσει θα έχουμε και την αντίστοιχη γραμματική και ορθογραφία. Υπάρχει, δηλαδή, μια κάποια σχετικότητα ακόμα και σ' αυτό που λέμε επιστημονικό.
Όσο για την ετυμολογία, με ενδιαφέρει στο μέτρο που απ' αυτήν εξαρτάται και η ορθογραφία της λέξης. Δηλαδή, εμένα με ενδιαφέρει και παραπάνω, αλλά τέλος πάντων.
Επίσης, απ' ό,τι ξέρω ο Τριανταφυλλίδης είχε υποστηρίξει τη γραφή με έψιλον. Άρα κι εμείς σαν εκπαιδευτικοί αυτή τη γραφή είμαστε υποχρεωμένοι να ακολουθήσουμε. Ο Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι σε κάποιες λέξεις, γύρω στις 300, πρέπει να αναθεωρηθεί η ορθογραφία τους. Αυτό όμως δεν έχει συμβεί ακόμα. Επομένως, το αυτί θα το γράφουμε σαν αυτί και το αυγό σαν αυγό. Κοίτα κι εδώ τι λέει ο ίδιος ο Μπαμπινιώτης.