Γιατί δεν καλλιεργείται η κριτική σκέψη στην ελληνική εκπαίδευση; Είναι μια ερώτηση που με απασχολεί από μαθητή, τουλάχιστον από την Γ΄ Λυκείου όταν και βίωσα το σύστημα των πανελληνίων εξετάσεων. Γιατί λοιπόν; Μερικές ϕορές οι απαντήσεις περιστρέϕονται γύρω από συνωμοσίες: συνωμοτεί το κεϕάλαιο, η εξουσία, οι ξένοι, οι Αμερικανοί. Συχνότερα κατηγορείται η παπαγαλία. Κανείς πάντως δε λέει την αλήθεια: η κριτική σκέψη απουσιάζει γιατί η ελληνική κοινωνία δεν την αντέχει.
Τι είναι η κριτική σκέψη; Ουσιαστικά είναι η επιλογή που απορρέει από λογικές διεργασίες· επιλογή, λογική. Αυτές είναι οι λέξεις που μας ενδιαϕέρουν. Αυτές είναι οι λέξεις που μας τρομάζουν.
Γιατί μας τρομάζουν; Ο μαθητής, όταν σκέϕτεται κριτικά, επιλέγει, διαμορϕώνει μόνος του μια άποψη, χρησιμοποιώντας τη λογική του. Η διδασκαλία της κριτικής σκέψης περιορίζεται σε αυτό: στο πώς να χρησιμοποιείς τη λογική σου και όχι στο να λες ποια είναι η αλήθεια. Μόνο αυτό, τίποτε άλλο. Κι αυτό τρομάζει. Η ελληνική κοινωνία δε θέλει με τίποτα τα βλαστάρια της να σκεϕτούν κριτικά, κι αναπόϕευκτα κάποιες ϕορές διαϕορετικά από τους γονείς τους. Κριτική σκέψη σημαίνει τα παιδιά μας να έχουν διαϕορετικές ιδέες, πεποιθήσεις σε κρισιμότατα θέματα και εμείς να μην τα νουθετούμε. Κι αυτό είναι κάτι πρωτόγνωρο για την ελληνική κοινωνία. Ποτέ δεν ανεχτήκαμε τη διαϕορετική σκέψη. Δεν την παρουσιάζουμε καν. Ακόμα και σε θέματα που δε μας ενδιαϕέρουν.
Λ.χ., το επίκαιρο θέμα της σϕαγής στο αμερικανικό σχολείο. Τα γνωστά: οι καλοί είναι κατά της οπλοκατοχής και οι κακοί είναι υπέρ. Αυτό δεν είναι κριτική αντιμετώπιση ενός υπαρκτού προβλήματος. Είναι αναμάσημα στερεότυπων και τυϕλή προπαγάνδα. Ποιος έχει δει ποτέ σε ελληνικά ΜΜΕ τις θέσεις αυτών που τάσσονται υπέρ της οπλοκατοχής; Σπάνια. Ποιος, για παράδειγμα, γνωρίζει ότι υπάρχει έρευνα (αναλυτικότερα εδώ) που λέει πως όσο περισσότερα όπλα έχουν οι απλοί πολίτες στα σπίτια τους τόσο μικρότερη η εγκληματικότητα; Μόνο όταν έχεις όλα τα δεδομένα, τότε μόνο, ξεκινά η κριτική σκέψη. Αρκεί ϕυσικά να είσαι εραστής της αλήθειας και της ελευθερίας και όχι τυϕλός οπαδός των απόψεων που σου επέβαλαν άλλοι.
Σκεϕτείτε στα σχολεία να αϕήνονταν ελεύθεροι οι μαθητές να συζητούν και να διαμορϕώνουν δικές τους απόψεις για θέματα όπως: η κλιματική αλλαγή είναι υπαρκτό γεγονός ή όχι· πρέπει να κατασκευαστεί πυρηνικός αντιδραστήρας στην Ελλάδα ή όχι· ήταν εθνομάρτυρας ο Γρηγόριος Ε΄· υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο. Πώς θα αντιδρούσε η ελληνική κοινωνία αν ο δάσκαλος δεν ήταν εκεί για να νουθετήσει τα παιδιά, παρά μόνο για να συντονίσει τον διάλογο;
Τι είναι η κριτική σκέψη; Ουσιαστικά είναι η επιλογή που απορρέει από λογικές διεργασίες· επιλογή, λογική. Αυτές είναι οι λέξεις που μας ενδιαϕέρουν. Αυτές είναι οι λέξεις που μας τρομάζουν.
Γιατί μας τρομάζουν; Ο μαθητής, όταν σκέϕτεται κριτικά, επιλέγει, διαμορϕώνει μόνος του μια άποψη, χρησιμοποιώντας τη λογική του. Η διδασκαλία της κριτικής σκέψης περιορίζεται σε αυτό: στο πώς να χρησιμοποιείς τη λογική σου και όχι στο να λες ποια είναι η αλήθεια. Μόνο αυτό, τίποτε άλλο. Κι αυτό τρομάζει. Η ελληνική κοινωνία δε θέλει με τίποτα τα βλαστάρια της να σκεϕτούν κριτικά, κι αναπόϕευκτα κάποιες ϕορές διαϕορετικά από τους γονείς τους. Κριτική σκέψη σημαίνει τα παιδιά μας να έχουν διαϕορετικές ιδέες, πεποιθήσεις σε κρισιμότατα θέματα και εμείς να μην τα νουθετούμε. Κι αυτό είναι κάτι πρωτόγνωρο για την ελληνική κοινωνία. Ποτέ δεν ανεχτήκαμε τη διαϕορετική σκέψη. Δεν την παρουσιάζουμε καν. Ακόμα και σε θέματα που δε μας ενδιαϕέρουν.
Λ.χ., το επίκαιρο θέμα της σϕαγής στο αμερικανικό σχολείο. Τα γνωστά: οι καλοί είναι κατά της οπλοκατοχής και οι κακοί είναι υπέρ. Αυτό δεν είναι κριτική αντιμετώπιση ενός υπαρκτού προβλήματος. Είναι αναμάσημα στερεότυπων και τυϕλή προπαγάνδα. Ποιος έχει δει ποτέ σε ελληνικά ΜΜΕ τις θέσεις αυτών που τάσσονται υπέρ της οπλοκατοχής; Σπάνια. Ποιος, για παράδειγμα, γνωρίζει ότι υπάρχει έρευνα (αναλυτικότερα εδώ) που λέει πως όσο περισσότερα όπλα έχουν οι απλοί πολίτες στα σπίτια τους τόσο μικρότερη η εγκληματικότητα; Μόνο όταν έχεις όλα τα δεδομένα, τότε μόνο, ξεκινά η κριτική σκέψη. Αρκεί ϕυσικά να είσαι εραστής της αλήθειας και της ελευθερίας και όχι τυϕλός οπαδός των απόψεων που σου επέβαλαν άλλοι.
Σκεϕτείτε στα σχολεία να αϕήνονταν ελεύθεροι οι μαθητές να συζητούν και να διαμορϕώνουν δικές τους απόψεις για θέματα όπως: η κλιματική αλλαγή είναι υπαρκτό γεγονός ή όχι· πρέπει να κατασκευαστεί πυρηνικός αντιδραστήρας στην Ελλάδα ή όχι· ήταν εθνομάρτυρας ο Γρηγόριος Ε΄· υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο. Πώς θα αντιδρούσε η ελληνική κοινωνία αν ο δάσκαλος δεν ήταν εκεί για να νουθετήσει τα παιδιά, παρά μόνο για να συντονίσει τον διάλογο;
Σχόλια
Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης συγκαταλέγεται στις πολύ σημαντικές δεξιότητες που χρειάζονται τα παιδιά, προκειμένου να μπορέσουν να αναλύσουν, συγκρίνουν και συνθέσουν τα γεγονότα και αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των προβλημάτων στη ζωή του ενήλικου ατόμου – προσωπική, επαγγελματική κ.λπ. Η διδασκαλία της κριτικής σκέψης ξεκινά από την προσχολική ηλικία και περιλαμβάνει παραμέτρους όπως την ενθάρρυνση των παιδιών να κάνουν ερωτήσεις, την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων σε προβλήματα, την προώθηση του γραπτού λόγου παράλληλα με τον προφορικό κ.λπ.