Μέθοδοι μελέτης· πώς επηρεάζουν τη διδασκαλία

Η σημερινή ανάρτηση είναι κατά κάποιον τρόπο αντιγραφή. Το πρόβλημα είναι ότι δε θυμάμαι πού την είχα διαβάσει. Οπότε, αν κάποιος το καταλάβει, μου το λέει για να αναφέρω την πηγή. Ήταν στα ελληνικά και πρέπει να ήταν μετάφραση, ή έστω διασκευή, αυτού του άρθρου.

Γιατί όμως καταπιάνομαι με κάτι που έχουν ήδη γράψει άλλοι; Και τα δύο κείμενα νομίζω πως δεν αναφέρουν συγκεκριμένα παραδείγματα. Αυτό το κενό ελπίζω να καλύψω.

Θα αναφερθώ, επομένως, σε τεχνικές μελέτης. Πώς είναι δυνατόν να μελετήσει κάποιος αποτελεσματικότερα και τι επιπτώσεις έχουν οι συγκεκριμένες τεχνικές στη διδασκαλία μας. Αναλύω 5 τεχνικές οι οποίες είναι επαρκώς τεκμηριωμένες από την επιστημονική κοινότητα.

Η πρώτη ονομάζεται ενσυνείδητη εξάσκηση (deliberate practice). Όταν ο μαθητής αυτοματοποιήσει μια δεξιότητα, αντί να συνεχίσει να την εξασκεί, καλύτερο είναι να προχωρήσει σε κάτι συναφές, αλλά πιο δύσκολο· να ανέβει επίπεδο δηλαδή. Δεν έχει νόημα να επιμένουμε συνέχεια στα ίδια. Καλύτερο είναι μόλις μάθει καλά κάτι, να του κάνουμε τη ζωή δύσκολη και πάλι. Κάποια πρακτικά παραδείγματα:

• Μαθαίνει τη διαίρεση με μονοψήφιο διαιρέτη και μόλις την αυτοματοποιήσει προχωρά στη διαίρεση με διψήφιο διαιρέτη, με τριψήφιο κ.τ.λ. Φυσικά η ίδια διαδικασία μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις πράξεις.
• Μαθαίνει να εντοπίζει το κατηγορούμενο με το ρήμα είναι και στη συνέχεια του μαθαίνουμε κι άλλα συνδετικά ρήματα.
• Μαθαίνει καλά να εντοπίζει το αντικείμενο, χρησιμοποιώντας την ερώτηση «Τι;», και μετά του διδάσκουμε το άμεσο και το έμμεσο αντικείμενο.

Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι σαν να πηγαίνουμε από τα πιο απλά στα πιο σύνθετα. Ναι, αλλά το βασικό στοιχείο δεν είναι τόσο αυτό όσο ότι δεν επιμένουμε σε δεξιότητες που έχουν ήδη κατακτηθεί, αλλά διαρκώς ανεβάζουμε τον πήχη της δυσκολίας. Απαραίτητη, φυσικά, προϋπόθεση είναι να έχει αυτοματοποιηθεί η δεξιότητα πριν πάμε παραπέρα.

Η δεύτερη τεχνική υπαγορεύει η μελέτη να απλώνεται στον χρόνο. Αντί δηλαδή να εξασκούνται οι μαθητές, π.χ., 45 λεπτά στις διαιρέσεις σε μια μέρα, είναι καλύτερα να εξασκούνται 15 λεπτά την ημέρα, 3 μέρες συνολικά. Ο πρώτος τύπος εξάσκησης ονομάζεται μαζική εξάσκηση (massed practice) και έχει βρεθεί να είναι λιγότερο αποτελεσματική από τον δεύτερο τύπο, που ονομάζεται κατανεμημένη εξάσκηση (distributed ή spaced practice). Η διδασκαλία μας αλλάζει με δύο τρόπους:

1. Όταν πρόκειται να μελετήσει ένας μαθητής για ένα τεστ οφείλει να ξεκινά νωρίς τη μελέτη του και να μελετά από λίγο κάθε μέρα, παρά να ασχολείται τις τελευταίες μέρες πολλές ώρες. Φυσικά όταν λέω λίγο δεν εννοώ 5-10 λεπτά. Εννοώ να μοιράσει τον χρόνο που θα αφιέρωνε, αν διάβαζε μαζικά τις τελευταίες μέρες. Επομένως, για να τους διευκολύνουμε, οφείλουμε κι εμείς να τους ενημερώνουμε αρκετά νωρίτερα, ώστε να έχουν τον απαραίτητο χρόνο στη διάθεσή τους.
2. Είναι καλύτερο να εξασκούμε τους μαθητές στην τάξη λίγα λεπτά κάθε φορά στις διάφορες δεξιότητες που θέλουμε να μάθουν, παρά να συσσωρεύουμε τον χρόνο εξάσκησης σε μια μέρα. Μπορούμε έτσι να ασχολούμαστε κάθε μέρα 5-10 λεπτά με: τις νοερές πράξεις, τις 4 πράξεις, τη συντακτική ανάλυση προτάσεων ή κειμένων κ.ά. Αυτό φυσικά απαιτεί επανασχεδιασμό του μαθήματος, αφού είναι μια πρακτική η οποία δε νομίζω ότι συνηθίζεται στην Ελλάδα.

Τρίτη τεχνική μελέτης είναι τα τεστ. Αντί να ζητήσουμε από τους μαθητές να κάνουν μια επανάληψη, μπορούμε να τους βάλουμε να γράψουν ένα τεστ. Βεβαίως, μιλάω για τεστ που χρησιμοποιούνται κυρίως για εξάσκηση —για προπόνηση, όπως ακριβώς προπονούνται και οι αθλητές— και όχι για αξιολόγηση. Λίγα περισσότερα έχω γράψει εδώ όπου θα βρείτε και παραπομπή σε ηλεκτρονικό βιβλίο το οποίο αναλύει διεξοδικά το θέμα (δυστυχώς στα αγγλικά).

Τέταρτον, είναι πολύ σημαντικό να ζητάμε από τους μαθητές είτε να προσπαθούν συνειδητά να συσχετίσουν αυτά που έμαθαν στο μάθημα με ό,τι ήξεραν από πριν είτε να εξηγούν αναλυτικά πώς έλυσαν κάτι. Για παράδειγμα:

• να περιγράφουν πώς έκαναν μια νοερή πράξη,
• να αιτιολογούν γιατί ισχυρίζονται ότι η συγκεκριμένη λέξη είναι υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο,
• να εξηγήσουν γιατί το ρήμα πρέπει είναι απρόσωπο, σύμφωνα με όσα ξέρουν ήδη για το υποκείμενο.

Πέμπτον, ένας απλός τρόπος για να θυμηθείς κάτι είναι να προσπαθήσεις να απαντήσεις γιατί είναι αληθινό. Λ.χ., θέλεις να θυμάσαι ότι οι αρκούδες πέφτουν σε χειμέριο ύπνο. Φτιάχνεις την ερώτηση: «Γιατί οι αρκούδες πέφτουν σε χειμέριο ύπνο;» και προσπαθείς να την απαντήσεις. Μερικά ακόμα παραδείγματα (σε παρένθεση γράφω το ερώτημα που πρέπει να απαντήσει ο μαθητής):

• Τα φίδια αλλάζουν το δέρμα τους (γιατί τα φίδια αλλάζουν το δέρμα τους;).
• Να μάθεις τις διαφορές ανάμεσα στη μίτωση και τη μείωση (γιατί διαφέρει η μίτωση από τη μείωση;).
• Ο Ιουστινιανός κατέκτησε πολλές περιοχές της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (γιατί ο Ιουστινιανός κατέκτησε πολλές περιοχές της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας;).
• Για να προσθέσουμε τα ετερώνυμα κλάσματα τα κάνουμε ομώνυμα (γιατί για να προσθέσουμε τα ετερώνυμα κλάσματα τα κάνουμε ομώνυμα;).

H συγκεκριμένη μέθοδος είναι αποτελεσματική, επειδή αναγκάζει τους μαθητές να αναζητήσουν αιτίες πίσω από γεγονότα, φαινόμενα, αλγόριθμους,  με αποτέλεσμα να υπάρχει βαθύτερη επεξεργασία και συσχέτιση των νέων γνώσεων με τις προϋπάρχουσες.

Κάπου εδώ τελείωσα. Ελπίζω η ανάρτηση να είναι κατανοητή και να βοηθήσει.