Όπως έχω γράψει και αλλού, ένας έξυπνος τρόπος να καλλιεργήσεις την κριτική σκέψη είναι να ξεκινήσεις από κάποιο δίλημμα. Από ένα ερώτημα δηλαδή το οποίο στην πράξη δεν έχει μια σαφή απάντηση, αλλά επιτρέπει στον κάθε μαθητή να σχηματίσει τη δική του άποψη, δίχως να τον κατευθύνει ο εκπαιδευτικός. Με αυτόν τον τρόπο, πέρα από το γνωστικό κομμάτι, καλλιεργείται η κριτική σκέψη και ως στάση ζωής. Εμπεδώνει δηλαδή ο μαθητής πως οικοδομεί τις απόψεις του ερευνώντας συστηματικά και κριτικά τα θέματα που τον απασχολούν.
Στο πλαίσιο της ενότητας των ΜΜΕ της Μελέτης της Β´ έθεσα στα δευτεράκια το εξής ερώτημα: «Είναι καλό να κυνηγάμε ή κακό;». Για να απαντήσουν το παρακάτω ερώτημα, μελετήσαμε 4 ιστοσελίδες:
- Το κυνήγι από την αρχαιότητα έως σήμερα
- Μας γεμίζει η εμπειρία και όχι απαραίτητα το θήραμα
- Οι κυνηγοί σκότωσαν τα γεράκια της Κλειδούς...
- Κυνήγι; Όχι, ευχαριστώ!
Φυσικά, τα κείμενα διασκευάστηκαν σε μεγάλο βαθμό για δύο λόγους: απευθύνονταν σε μεγάλους και ήταν τεράστια για τα δεδομένα της Β' Δημοτικού. Η διασκευή δεν ήταν τέλεια, ήταν καλύτερη για μεγαλύτερες τάξεις, αλλά με τη δική μου βοήθεια τελικά οι δυσκολίες ξεπεράστηκαν σε μεγάλο βαθμό.
Οι στόχοι που είχα θέσει ήταν οι εξής:
- Να βρίσκουν την άποψη του συγγραφέα
- Να βρίσκουν τους λόγους που υποστηρίζει τη συγκεκριμένη άποψη
- Να αναρωτιούνται αν στέκουν οι λόγοι ή αν υπάρχουν εύλογες αντιρρήσεις
Οι δύο πρώτοι στόχοι, ουσιαστικά ταυτίζονται με τη διδασκαλία πλαγιότιτλων σε παραγράφους. Σιγά σιγά, με αρκετή βοήθεια από μένα, ξεδιαλύναμε την άποψη και τους λόγους σε κάθε κείμενο. Ευτυχώς έχουν γράψει αρκετές φορές πλαγιότιτλους, επομένως δεν έπεσαν από τα σύννεφα. Βεβαίως, υπήρξαν δυσκολίες: οι μαθητές ήταν μικροί· το διασκευασμένο κείμενο ήταν δύσκολο· δύσκολο ήταν και το κειμενικό είδος (επιχειρηματολογικό).
Ο τρίτος στόχος είχε δουλευτεί κι αυτός, πολύ λιγότερο φυσικά, σε μια προηγούμενη εργασία. Με ενδιέφερε να μάθουν να ελέγχουν αν αυτά που υποστηρίζει ο συγγραφέας είναι αληθινά ή αν υπάρχει εναλλακτική ερμηνεία. Π.χ., στην ιστοσελίδα Το κυνήγι από την αρχαιότητα έως σήμερα στην 9η παράγραφο γράφει ότι σε μια πολιτεία της Αμερικής χρησιμοποιήθηκαν οι κυνηγοί για να σωθεί το οικοσύστημα. Αυτό όμως δεν μπορεί εύκολα να ελεγχθεί, άρα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το αν λέει την αλήθεια ή όχι. Για να εξοικειωθούν με τον συγκεκριμένο τρόπο σκέψης εφάρμοσα μια πρόχειρη μορφή άμεσης διδασκαλίας. Αρχικά δούλεψα μόνος μου, στη συνέχεια όλοι μαζί και στο τέλος ζήτησα από τους μαθητές να δουλέψουν μόνοι τους. Αυτό που μου άρεσε ήταν το εξής: στο κείμενο Οι κυνηγοί σκότωσαν τα γεράκια της Κλειδούς... ο συντάκτης έχει αναρτήσει μια φωτογραφία ενός νεκρού γερακιού ως αποδεικτικό στοιχείο. Τους ρώτησα αν αρκεί για να μας πείσει. Αρκετά παιδιά είπαν πως αρκεί. Πέντε - έξι όμως διαφώνησαν. Υποστήριξαν (από έναν λόγο το κάθε παιδί) ότι θα μπορούσε η φωτογραφία να είναι από αλλού, το γεράκι να είναι νεκρό για άλλους λόγους (αρρώστια, γήρας, δηλητήριο), να είναι πλαστή η φωτογραφία, να το σκότωσε ο ίδιος ο φωτογράφος (παραπονήρεψαν...) κ.ά. Αυτή ήταν μια καλή στιγμή, αν σκεφτούμε ότι έχουμε να κάνουμε με δευτεράκια.
Φυσικά προέκυψαν ποικίλα προβλήματα: πρώτον, δεν είναι και τόσο εύκολο να βρεις τα κατάλληλα κείμενα. Αναγκάστηκα να δω πάνω από 100 ιστοσελίδες μέχρι να βρω τις κατάλληλες. Χρειάζεται μάλιστα και αρκετή φαντασία για να κάνεις τη σωστή αναζήτηση.
Δεύτερον, η διασκευή είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση. Δεν πιστεύω ότι τα κείμενα πρέπει να είναι δύσκολα γιατί τα παιδιά χάνονται, κουράζονται, απογοητεύονται, απογοητεύεσαι κι εσύ μαζί και κινδυνεύεις να κοπιάσεις για το τίποτα. Καλύτερα, τουλάχιστον στην αρχή, τα κείμενα να είναι απλά, ακόμα και απλοϊκά, για να επικεντρωθείς με την ησυχία σου στην ουσία. Βεβαίως, πρέπει να έχουμε πάντοτε υπόψη μας ότι θεμέλιο της κριτικής σκέψης είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τι λέει η άλλη πλευρά. Αργά ή γρήγορα θα μπουν και τα δύσκολα κείμενα.
Τρίτον, το ελληνικό αναλυτικό πρόγραμμα δε στοχεύει στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Όλη τη δουλειά πρέπει να την κάνεις μόνος σου. Δεν είναι εύκολο να οργανώνεις κάθε ενότητα γύρω από ένα δίλημμα και ταυτόχρονα να αναζητάς τις πηγές με τις οποίες θα δουλέψεις. Είναι χρονοβόρο και δε νομίζω να στο αναγνωρίσει κανείς. Συνήθως εκτιμώνται πιο θεαματικές εργασίες...
Τέταρτον, όταν διδάσκεις την κριτική σκέψη κεντρικό μέλημά σου είναι οι μαθητές να μην οδηγηθούν σε έναν άκρατο σχετικισμό, αλλά να μάθουν να χρησιμοποιούν κατάλληλα κριτήρια. Η συγκεκριμένη εργασία δεν ασχολήθηκε ουσιαστικά καθόλου με τα κριτήρια. Σταμάτησε στο να μάθουν οι μαθητές να αναρωτιούνται μήπως υπάρχουν αντιρρήσεις και να προσπαθούν να σκεφτούν μερικές. Σημαντικό στοιχείο, αλλά αν διδαχτούν πώς να αξιολογούν τις διαφορετικές πιθανές ερμηνείες, εύκολα θα οδηγηθούν να πιστέψουν ότι όλα είναι σχετικά. Ευτυχώς όμως είναι μικρά και θα τα ξεχάσουν όλα πολύ γρήγορα...
Όλα τα παραπάνω δεν είναι ατομική δουλειά. Προέκυψαν μέσα από τη συνεργασία με μια συνάδελφο του σχολείου μου. Η ίδια το δούλεψε με μαθητές της Δ' Δημοτικού.
Φυσικά προέκυψαν ποικίλα προβλήματα: πρώτον, δεν είναι και τόσο εύκολο να βρεις τα κατάλληλα κείμενα. Αναγκάστηκα να δω πάνω από 100 ιστοσελίδες μέχρι να βρω τις κατάλληλες. Χρειάζεται μάλιστα και αρκετή φαντασία για να κάνεις τη σωστή αναζήτηση.
Δεύτερον, η διασκευή είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση. Δεν πιστεύω ότι τα κείμενα πρέπει να είναι δύσκολα γιατί τα παιδιά χάνονται, κουράζονται, απογοητεύονται, απογοητεύεσαι κι εσύ μαζί και κινδυνεύεις να κοπιάσεις για το τίποτα. Καλύτερα, τουλάχιστον στην αρχή, τα κείμενα να είναι απλά, ακόμα και απλοϊκά, για να επικεντρωθείς με την ησυχία σου στην ουσία. Βεβαίως, πρέπει να έχουμε πάντοτε υπόψη μας ότι θεμέλιο της κριτικής σκέψης είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τι λέει η άλλη πλευρά. Αργά ή γρήγορα θα μπουν και τα δύσκολα κείμενα.
Τρίτον, το ελληνικό αναλυτικό πρόγραμμα δε στοχεύει στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Όλη τη δουλειά πρέπει να την κάνεις μόνος σου. Δεν είναι εύκολο να οργανώνεις κάθε ενότητα γύρω από ένα δίλημμα και ταυτόχρονα να αναζητάς τις πηγές με τις οποίες θα δουλέψεις. Είναι χρονοβόρο και δε νομίζω να στο αναγνωρίσει κανείς. Συνήθως εκτιμώνται πιο θεαματικές εργασίες...
Τέταρτον, όταν διδάσκεις την κριτική σκέψη κεντρικό μέλημά σου είναι οι μαθητές να μην οδηγηθούν σε έναν άκρατο σχετικισμό, αλλά να μάθουν να χρησιμοποιούν κατάλληλα κριτήρια. Η συγκεκριμένη εργασία δεν ασχολήθηκε ουσιαστικά καθόλου με τα κριτήρια. Σταμάτησε στο να μάθουν οι μαθητές να αναρωτιούνται μήπως υπάρχουν αντιρρήσεις και να προσπαθούν να σκεφτούν μερικές. Σημαντικό στοιχείο, αλλά αν διδαχτούν πώς να αξιολογούν τις διαφορετικές πιθανές ερμηνείες, εύκολα θα οδηγηθούν να πιστέψουν ότι όλα είναι σχετικά. Ευτυχώς όμως είναι μικρά και θα τα ξεχάσουν όλα πολύ γρήγορα...
Όλα τα παραπάνω δεν είναι ατομική δουλειά. Προέκυψαν μέσα από τη συνεργασία με μια συνάδελφο του σχολείου μου. Η ίδια το δούλεψε με μαθητές της Δ' Δημοτικού.
Σχόλια