Πάνω κάτω όλοι μας έχουμε συναντήσει ανθρώπους που υποστηρίζουν με πάθος τις απόψεις τους σε θέματα στα οποία ούτε ειδικοί είναι ούτε τα γνωρίζουν σε βάθος. Είναι το γνωστό φαινόμενο Dunning-Kruger. Οι άνθρωποι συχνά πιστεύουν ότι είναι ικανότεροι από όσο πραγματικά είναι. Πιθανότατα θα έχετε διαβάσει και αλλού την προηγούμενη φράση. Τι σημαίνει όμως;
Κατ’ αρχάς, όλοι μας σχεδόν γνωρίζουμε σε ποιους τομείς είμαστε αρχάριοι, αδαείς, ανίδεοι. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις Έλληνα που να πιστεύει ότι είναι ειδικός στο μπέιζμπολ. Όταν έχουμε μηδενικές γνώσεις το ξέρουμε και δε νομίζουμε ότι έχουμε εκπληκτικές ικανότητες. Το φαινόμενο Dunning-Kruger δεν αναφέρεται σε αυτήν την περίπτωση.
Το πρόβλημα ξεκινάει όταν κάποιος αρχίζει να μεταβαίνει από το επίπεδο του αρχάριου στο επίπεδο του ερασιτέχνη. Εκεί, ενώ οι γνώσεις και οι ικανότητες αυξάνονται συνήθως με βραδύ ρυθμό, η αυτοπεποίθηση επιταχύνει. Εκεί αρχίζουν και τα προβλήματα. Πολλοί άνθρωποι, επειδή είδαν κάποια βίντεο, διάβασαν 5-6 έρευνες, διάβασαν ένα βιβλίο, παρασύρονται και θεωρούν ότι έγιναν ειδικοί. Η αυτοπεποίθησή τους θα μειωνόταν σε αντίστοιχα επίπεδα με τις γνώσεις τους, αν συνέχιζαν τη μελέτη τους για αρκετά χρόνια. Αυτό όμως δε συμβαίνει και έτσι η αυτοπεποίθησή τους παραμένει υψηλή. Το φαινόμενο Dunning-Kruger εμφανίζεται σε αυτήν την περίπτωση: όταν κάποιος σταματά να είναι αρχάριος και αρχίζει να μαθαίνει κάτι καινούριο.
Το φαινόμενο αυτό ερμηνεύει εν μέρει και γιατί δύσκολα αλλάζουν γνώμη διάφοροι συνωμοσιολόγοι, ακόμα και όταν εμπλέκονται σε συζητήσεις με πραγματικούς ειδικούς. Βρίσκονται σε αυτήν τη φάση μετάβασης όπου οι γνώσεις είναι σε πολύ χαμηλό επίπεδο και η αυτοπεποίθηση καλπάζει. Σε αυτό το στάδιο είναι αδύνατο να κάνεις αυτοκριτική και να δεχτείς να εξετάσεις καλόπιστα την αντίθετη άποψη. Άρα, οποιαδήποτε προσπάθεια να μεταπειστούν είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη.
Ένας από τους στόχους της διδασκαλίας της κριτικής σκέψης πρέπει να είναι να μάθουν οι μαθητές ότι, αν δεν έχουν εμβαθύνει σε κάποιον τομέα, είναι πολύ δύσκολο να μιλήσουν για αυτόν. Για αυτόν τον λόγο προτείνω στο βιβλίο μου να διδαχτούν οι μαθητές από νωρίς τη στάση της πρόσκλησης: να συνειδητοποιήσουν δηλαδή ότι έχουν ανάγκη την κριτική των άλλων για να αποφύγουν τις εσφαλμένες κρίσεις στις οποίες είμαστε επιρρεπείς όλοι μας ανεξαιρέτως. Για αυτόν τον λόγο αναφέρω ότι πρέπει να καλλιεργηθεί και η στάση της κριτικής διάθεσης· να έχει δηλαδή ο μαθητής την όρεξη να κρίνει αυτά που ακούει, αλλά κυρίως αυτά που υποστηρίζει. Αν δε γνωρίσουν οι μαθητές σε βάθος τις παγίδες στις οποίες πέφτουμε όλοι μας, θα καταλήξουν και αυτοί να μιλούν με πάθος για πράγματα που κατά βάθος αγνοούν.
Βιβλιογραφία
Μιχαηλίδης, Ι. (2020). Διδάσκoντας την κριτική σκέψη στο δημοτικό σχολείο: Πράξη και θεωρία. Επίκεντρο.
Grant, A., (2021). Think again: The power of knowing what you don't know. Penguin.
Σχόλια