 |
Έχοντας κατά νου αυτά πιστεύω ότι μπορεί κάποιος να ξεκινήσει να διδάσκει τους μαθητές να σκέφτονται κριτικά στη Γλώσσα και στα Μαθηματικά στην Α΄ Δημοτικού. Ο πιο απλός στόχος είναι να μάθουν σιγά-σιγά οι μαθητές να μιλούν με επιχειρήματα. Όταν λέω επιχείρημα εννοώ κάτι πολύ απλό: να λένε τη γνώμη τους και να αναφέρουν ταυτόχρονα τον λόγο για τον οποίο θεωρούν ότι είναι σωστή. Π.χ., να μη λένε μόνο «Θέλω να πάω εκδρομή», αλλά να λένε «Θέλω να πάω εκδρομή, γιατί έχει περάσει πολύς καιρός από την τελευταία φορά που πήγαμε». Ή να μη λένε «Βάζουμε ωμέγα στο παίζω», αλλά να λένε «Βάζουμε ωμέγα στο παίζω επειδή λέμε εγώ παίζω».
Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες να ζητήσουμε από τους μαθητές μας να αιτιολογήσουν τις απαντήσεις τους. Μια είναι όταν αρχίζουμε να διδάσκουμε απλούς ορθογραφικούς κανόνες. Για παράδειγμα, αν γράψουν τη λέξη «πόδι», μπορούμε να ρωτήσουμε ποιο /ι/ πάει στο τέλος και να μας πουν και γιατί πιστεύουν ότι πάει αυτό το /ι/. Ο στόχος μας είναι ο μαθητής να απαντήσει λέγοντας κάτι σαν: «Βάζουμε το γιώτα γιατί λέμε το πόδι».
Φυσικά, δεν είναι εύκολο ένας μαθητής αυτής της ηλικίας να σχηματίσει αυθόρμητα ακόμα και αυτό το απλό επιχείρημα. Για αυτό θα πρέπει αρχικά να πούμε εμείς κάποια παραδείγματα, για να τους δείξουμε τι εννοούμε. Ειδικά οι πρώτες προσπάθειες των μαθητών, αλλά και οι μετέπειτα, θα είναι ατελείς. Όταν αποτυγχάνει κάποιο παιδί μπορούμε εμείς να πούμε ολόκληρο το επιχείρημα και να ζητήσουμε να το επαναλάβει. Πολύ σημαντικό είναι, επίσης, μόλις θέσουμε ένα ερώτημα, να υπενθυμίσουμε στους μαθητές ότι θέλουμε να μας πουν και γιατί πιστεύουν ότι είναι σωστή η απάντησή τους. Λ.χ., στο προηγούμενο παράδειγμα τους λέμε: «Θέλω να μου πείτε ποιο /ι/ πρέπει να γράψουμε και γιατί πρέπει να γράψουμε αυτό το /ι/». Αυτήν την υπενθύμιση μάλλον πρέπει να την κάνουμε κατά τη διάρκεια όλης της σχολικής χρονιάς.
Με τον καιρό θα παρατηρήσουμε ότι κάποιοι μαθητές θα σχηματίζουν αυθόρμητα επιχειρήματα. Οι περισσότεροι, ωστόσο, θα χρειαστούν να τους το υπενθυμίζουμε. Μπορεί να λένε μόνο ότι γράφουμε το γιώτα και να τους θυμίζουμε ότι πρέπει να μας πούνε και το γιατί. Άλλες φορές θα μας λένε μόνο την αιτιολόγηση, θα μας λένε δηλαδή κάτι σαν: «Γιατί λέμε το πόδι». Εδώ καλό είναι να πούμε εμείς ολόκληρο το επιχείρημα και να τους ζητήσουμε να το επαναλάβουν. Σιγά-σιγά θα τα καταφέρνουν ολοένα και περισσότερα παιδιά.
Αυτή η πρακτική είναι χρήσιμη γιατί πέρα από την κριτική σκέψη καλλιεργείται και ο προφορικός λόγος. Δεν είναι εύκολο σε αυτήν την ηλικία να μιλούν με τον συγκεκριμένο τρόπο, οπότε κάθε ευκαιρία για να εξασκηθούν θα τα ωφελήσει. Βέβαια, το πρόβλημα είναι ότι δυστυχώς ρωτάμε κάθε φορά μόνο έναν μαθητή και έτσι οι υπόλοιποι δεν εξασκούνται.
Αυτό το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί στο τρίτο τρίμηνο στο οποίο συνήθως ξεκινάμε την παραγωγή γραπτού λόγου. Μπορούμε να ζητήσουμε από τους μαθητές να γράψουν ένα επιχείρημα. Με αυτόν τον τρόπο δουλεύει όλη η τάξη. Εντούτοις, παιδιά που έχουν προβλήματα στην ανάγνωση και στη γραφή θα δυσκολευτούν ιδιαίτερα. Εκεί μπορούμε να ζητήσουμε να μας το πουν προφορικά και να τα βοηθήσουμε να ολοκληρώσουν το γράψιμο με το να επαναλαμβάνουμε εμείς την πρότασή τους.
Πότε πάλι μπορούμε να ζητήσουμε από τα παιδιά να αιτιολογήσουν την απάντησή τους; Μία άλλη ευκαιρία είναι κατά την επίλυση προβλημάτων ή στην κατανόηση κειμένων. Το επόμενο βήμα, από τη στιγμή που θα αρχίσουν με μία σχετική ευκολία να παράγουν επιχειρήματα, είναι η έναρξη συζητήσεων. Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να κάνουμε το εξής: αφού ξαναπούμε εμείς δυνατά το επιχείρημα του μαθητή, για να εξασφαλίσουμε ότι το έχει ακούσει όλη η τάξη, να ζητήσουμε να το κρίνουν οι συμμαθητές του. Επιλέγουμε κάποιο παιδί, ακούμε το επιχείρημα του, κάνουμε τις απαραίτητες διορθώσεις, λέμε δυνατά το νέο επιχείρημα και διαλέγουμε κάποιον άλλον μαθητή να συνεχίσει τη συζήτηση. Εννοείται ότι οι περισσότερες συζητήσεις θα είναι απλοϊκές. Ο στόχος είναι οι μαθητές να μπουν σε αυτόν τον τρόπο εργασίας. Να μάθουν να συζητούν, να μάθουν δηλαδή να σκέφτονται αν συμφωνούν με κάτι που άκουσαν, να έχουν το θάρρος να πουν τη γνώμη τους και να έχουν το θάρρος να αλλάξουν γνώμη όταν συνειδητοποιούν ότι κάνουν λάθος.
Περισσότερες ιδέες στο βιβλίο μου: «Διδάσκοντας την κριτική σκέψη στο Δημοτικό Σχολείο: Πράξη και Θεωρία»
Σχόλια