Ο Carl Hendrick παρουσιάζει τους 10 κανόνες σχεδιασμού μιας πετυχημένης διδασκαλίας που έμαθε από την ανάγνωση του βιβλίου «Theory of Instruction». Το μετέφρασα πρόχειρα —μόνο μεταφραστής δεν είμαι...— διότι στην Ελλάδα πολύ δύσκολα θα βρεις αναλύσεις που εξηγούν λεπτομερώς πτυχές της άμεσης διδασκαλίας. Προφανώς δεν είναι τέλεια η μετάφραση αλλά πιστεύω πως μεταφέρει τις βασικές ιδέες. Το άρθρο στα αγγλικά βρίσκεται εδώ.
1. Τα όρια έχουν μεγαλύτερη σημασία από τους ορισμούς.
Οι μαθητές δε μαθαίνουν απλώς τι είναι κάτι, μαθαίνουν τι είναι σε αντιπαράθεση με το τι δεν είναι. Χωρίς σαφή όρια, οι έννοιες γίνονται ασαφείς και άχρηστες. Ένα παιδί που έχει δει μόνο κόκκινα τριαντάφυλλα θα αποκαλέσει τα ροζ λουλούδια «κόκκινα». Ένας μαθητής που έχει δει μόνο θηλαστικά στη στεριά δε θα αναγνωρίσει τις φάλαινες ως θηλαστικά. Δείξτε τα όρια με σαφήνεια, αλλιώς οι μαθητές θα έχουν την τάση να υπεργενικεύουν τα πάντα.
Οι μαθητές μπορούν να απομνημονεύσουν ότι «δημοκρατία σημαίνει κυβέρνηση του λαού» και να μην έχουν καμία ιδέα για το πώς να την αναγνωρίσουν στην πράξη. Ο ορισμός δεν παρέχει καμία καθοδήγηση για τη διάκριση των δημοκρατιών από άλλα συστήματα που μπορεί επιφανειακά να φαίνεται ότι περιλαμβάνουν τη συμμετοχή του λαού. Αν όμως αντιπαραβάλλετε τη δημοκρατία με τη δικτατορία, την αναρχία, την ολιγαρχία η έννοια θα προσδιοριστεί με μεγαλύτερη σαφήνεια.
Αυτή η αρχή επεκτείνεται πέρα από την αρχική διδασκαλία και φτάνει μέχρι την αξιολόγηση. Αν εξετάζετε τους μαθητές μόνο με τα ίδια παραδείγματα που τους διδάξατε, δε μετράτε τη μάθηση· μετράτε την αναγνώριση, όχι την κατανόηση. Ένας μαθητής που μπορεί να αναγνωρίσει τα τρία τρίγωνα που του δείξατε στην τάξη, αλλά αποτυγχάνει σε ένα νέο, δεν έχει μάθει το «τρίγωνο», αλλά «αυτά τα τρία σχήματα». Τα όρια ζωντανεύουν όταν οι μαθητές μπορούν να τα εφαρμόσουν με σιγουριά σε νέα παραδείγματα που δεν έχουν συναντήσει ποτέ.
Παράδειγμα: Διδάσκετε την έννοια «Τρίγωνο»; Μην δείχνετε μόνο τρίγωνα. Δείξτε τετράγωνα, κύκλους και άλλα σχήματα με την ένδειξη «όχι τρίγωνο». Στη συνέχεια, αξιολογήστε τους μαθητές με νέα σχήματα που δεν έχουν συναντήσει ποτέ. Το όριο μεταξύ τριγώνου και μη τριγώνου είναι το σημείο όπου βρίσκεται η πραγματική κατανόηση, όχι η απομνημόνευση συγκεκριμένων περιπτώσεων.
Η μάθηση συμβαίνει όταν οι μαθητές πρέπει να αποφασίσουν τι ανήκει και τι δεν ανήκει, όχι όταν απλώς επαναλαμβάνουν αυτό που ανήκει.
2. Δεν είναι όλες οι έννοιες ίδιες, η δομή καθορίζει τον τρόπο διδασκαλίας τους.
Διαφορετικές έννοιες απαιτούν εντελώς διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις. Δεν μπορείτε να διδάξετε τα πάντα με τον ίδιο τρόπο και να περιμένετε να έχει αποτέλεσμα. Ορισμένες έννοιες απαιτούν θετικά και αρνητικά παραδείγματα, για να καθοριστούν σαφή όρια. Άλλες χρειάζονται μετασχηματισμούς βήμα προς βήμα για να δείξουν τη διαδικασία. Άλλες απαιτούν συγκρίσεις σχέσεων για να τονιστούν τα κρίσιμα χαρακτηριστικά. Προσαρμόστε τη μέθοδό σας στο είδος της έννοιας, αλλιώς θα δημιουργήσετε σύγχυση στους μαθητές, οι οποίοι θα απομνημονεύουν επιφανειακά χαρακτηριστικά, χωρίς να κατανοούν τη βαθύτερη δομή.
Παράδειγμα: Η διδασκαλία του όρου «Θηλαστικό» απαιτεί παραδείγματα ορίων (φάλαινα- ψάρι, νυχτερίδα-πουλί), για να καθοριστούν τα βασικά χαρακτηριστικά που ορίζουν την κατηγορία. Η διδασκαλία της κάθετης διαίρεσης απαιτεί βήμα προς βήμα διαδικασίες που αναλύουν τον αλγόριθμο σε μικρότερα τμήματα. Η διδασκαλία της «ειρωνείας» απαιτεί αντίθετα παραδείγματα που τονίζουν το χάσμα μεταξύ της πραγματικής και της φαινομενικής σημασίας. Χρησιμοποιήστε τη λάθος προσέγγιση και οι μαθητές θα αποτύχουν, όχι λόγω έλλειψης ικανοτήτων, αλλά επειδή δεν αντιστοιχεί η διδασκαλία με τον επιδιωκόμενο στόχο.
3. Οι πολύπλοκες δεξιότητες απαιτούν ανάλυση έργου. Αναλύστε τις πρώτα.
Πριν διδάξετε οποιαδήποτε σύνθετη δεξιότητα, αναλύστε εξονυχιστικά τι πρέπει να γνωρίζουν ήδη οι μαθητές. Οι περισσότερες αποτυχίες στη διδασκαλία συμβαίνουν επειδή οι εκπαιδευτικοί παραλείπουν αυτό το βήμα και υποθέτουν ότι οι μαθητές διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις τις οποίες στην πραγματικότητα δεν έχουν. Δεν πρόκειται για μείωση των προσδοκιών, αλλά για τη δημιουργία σταθερών θεμελίων. Μη μαντεύετε τι γνωρίζουν οι μαθητές, ελέγξτε το συστηματικά. Βρείτε τα κενά, συμπληρώστε τα μεθοδικά και, στη συνέχεια, δοκιμάστε να διδάξετε την κύρια δεξιότητα.
Ο πειρασμός είναι να ξεκινήσετε κατευθείαν με την πολύπλοκη δεξιότητα, υποθέτοντας ότι οι μαθητές θα αποκτήσουν με κάποιο τρόπο τις απαραίτητες γνώσεις κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Αυτή η προσέγγιση εγγυάται ότι οι μαθητές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες θα μείνουν πίσω, ενώ οι πιο δυνατοί μαθητές, που διαθέτουν ήδη τις απαραίτητες γνώσεις, θα φαίνονται να επιβεβαιώνουν την προσέγγιση. Το αποτέλεσμα είναι μια παραπλανητική αίσθηση ότι η διδασκαλία λειτουργεί, όταν στην πραγματικότητα λειτουργεί μόνο για όσους τη χρειάζονται λιγότερο.
Παράδειγμα: Πριν διδάξετε τη συγγραφή δοκιμίων, ελέγξτε αν οι μαθητές μπορούν να γράφουν σαφείς προτάσεις, να αναγνωρίζουν τις κύριες ιδέες και να οργανώνουν τις σκέψεις τους σε συνεκτικές παραγράφους. Αν δεν μπορούν, διδάξτε πρώτα αυτές τις δεξιότητες και μετά προσπαθήστε να διδάξετε τη δομή της έκθεσης σε μαθητές που δε διαθέτουν τα βασικά στοιχεία. Η συγγραφή δοκιμίων γίνεται δυνατή μόλις τα θεμέλια είναι σταθερά, αλλά όχι νωρίτερα.
4. Μην ανακαλύπτετε εκ νέου παραδείγματα. Ανακυκλώστε τα για να διδάξετε συσχετιζόμενες έννοιες.
Όταν πρέπει να διδάξετε συσχετιζόμενες έννοιες, μην ξεκινάτε από το μηδέν. Χρησιμοποιήστε την ίδια ακριβώς ακολουθία παραδειγμάτων που έχετε ήδη σχεδιάσει, αλλά αλλάξτε τις ερωτήσεις σας. Πολλές έννοιες συνδέονται μεταξύ τους με βάση τη σύμβαση και όχι τη λογική: συνώνυμα, σχετικοί όροι, πολλαπλές ονομασίες για το ίδιο φαινόμενο. Αυτή η προσέγγιση ανακύκλωσης αποτρέπει τη σύγχυση και επιταχύνει τη μάθηση, καθώς βασίζεται σε ήδη γνωστά θεμέλια.
Η αύξηση της αποδοτικότητας σε αυτή την περίπτωση είναι σημαντική. Αντί να σχεδιάζετε εντελώς νέα σύνολα παραδειγμάτων για κάθε σχετική έννοια, μπορείτε να αξιοποιήσετε τη γνωστική εργασία που έχουν ήδη κάνει οι μαθητές. Έχουν ήδη μάθει να προσέχουν τα σχετικά χαρακτηριστικά. Τώρα απλώς τους διδάσκετε διαφορετικούς τρόπους να ονομάζουν ή να σκέφτονται για αυτά τα χαρακτηριστικά.
Παράδειγμα: Διδάσκετε την έννοια «Φωτοσύνθεση»; Έχετε ήδη χρησιμοποιήσει ένα διάγραμμα ενός φυτού για να δείξετε πώς παράγει τροφή χρησιμοποιώντας το φως του ήλιου, το νερό και το διοξείδιο του άνθρακα. Όταν προχωρήσετε στην «κυτταρική αναπνοή», μη δημιουργήσετε ένα εντελώς νέο διάγραμμα. Επαναχρησιμοποιήστε το ίδιο διάγραμμα του φυτού, αλλά αυτή τη φορά επισημάνετε τη ροή του οξυγόνου και της γλυκόζης αντί για το φως του ήλιου και το διοξείδιο του άνθρακα. Το ανακυκλωμένο παράδειγμα βοηθά τους μαθητές να δουν ότι πρόκειται για συμπληρωματικές και όχι για απομονωμένες διαδικασίες.
5. Κάθε παράδειγμα χρειάζεται ένα σήμα
Τα παραδείγματα χωρίς τις κατάλληλες επισημάνσεις το μόνο που καταφέρνουν είναι να πιάνουν χώρο. Πρέπει να δείξετε στους μαθητές τι πρέπει να προσέξουν σε κάθε παράδειγμα. Μη θεωρείτε ότι θα παρατηρήσουν το σωστό σημείο. Κατευθύνετε σκόπιμα την προσοχή τους. Δεν τους καθοδηγείτε σε υπερβολικό βαθμό· διασφαλίζετε ότι η γνωστική εργασία των μαθητών επικεντρώνεται εκεί που πρέπει.
Η πεποίθηση ότι οι μαθητές από μόνοι θα προσέξουν τα σημαντικά σημεία είναι ένα από τα πιο επίμονα λάθη στη διδασκαλία. Οι μαθητές βομβαρδίζονται συνεχώς με αισθητηριακές πληροφορίες και, χωρίς σαφή καθοδήγηση, δεν έχουν κανένα τρόπο να γνωρίζουν ποια χαρακτηριστικά είναι σημαντικά και ποια δευτερεύοντα. Η επισήμανση λειτουργεί ως προβολέας, φωτίζοντας ό,τι αξίζει την προσοχή τους.
Παράδειγμα:
6. Η ποικιλία είναι σύμμαχός σας, αλλά μην την χρησιμοποιείτε με τυχαίο τρόπο.
Δείξτε στους μαθητές το πλήρες εύρος μιας έννοιας, για να μη μάθουν περιορισμένα πρότυπα που δεν μπορούν να γενικευτούν. Ωστόσο, τα ποικίλα παραδείγματα που θα χρησιμοποιήσετε πρέπει να σχεδιάζονται προσεκτικά και να μην παρουσιάζονται τυχαία. Τα τυχαία παραδείγματα οδηγούν σε τυχαία μάθηση. Οι μαθητές θα διαμορφώσουν όποια τυχαία έννοια υποδηλώνει η τυχαία ακολουθία. Αντίθετα, η συστηματική χρήση ποικίλων παραδειγμάτων αποκαλύπτει την υποκείμενη δομή, ελέγχοντας προσεκτικά ποια χαρακτηριστικά ποικίλλουν και ποια παραμένουν σταθερά.
Ο στόχος είναι να δείξετε στους μαθητές τα όρια της έννοιας, διατηρώντας παράλληλα τη λογική συνοχή στην ακολουθία. Αυτό απαιτεί σημαντική προνοητικότητα σχετικά με το ποια παραδείγματα θα συμπεριληφθούν και με ποια σειρά. Κάθε παράδειγμα πρέπει να εξυπηρετεί έναν συγκεκριμένο σκοπό στην οικοδόμηση ή τη βελτίωση της κατανόησης των μαθητών.
Παράδειγμα: Διδάσκετε την έννοια «Πτηνό»; Δείξτε κοκκινολαίμηδες, αετούς, πιγκουίνους, στρουθοκάμηλους, αλλά με μια σειρά που να αποκαλύπτει συστηματικά ότι η πτήση είναι μία μεταβλητή, ενώ τα φτερά είναι μία σταθερά της έννοιας «πτηνό». Ξεκινήστε με τυπικά πουλιά που πετούν και, στη συνέχεια, παρουσιάστε είδη που δεν πετούν για να δείξετε ότι η πτήση δεν προσδιορίζει την κατηγορία. Η τυχαία σειρά θα διδάξει τυχαίες έννοιες, αφήνοντας τους μαθητές μπερδεμένους σχετικά με το τι κάνει κάτι να είναι πουλί.
7. Εάν τα παραδείγματά σας εξηγούνται από δύο διαφορετικούς κανόνες, ορισμένοι μαθητές θα μάθουν τον λάθος κανόνα.
Εδώ βρίσκεται η ουσία της άψογης επικοινωνίας: διατηρήστε τα πάντα σταθερά εκτός από το ένα στοιχείο που θέλετε να προσέξουν οι μαθητές. Εάν τα παραδείγματά σας ποικίλλουν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, οι μαθητές θα διαμορφώσουν διαφορετικές υποθέσεις σχετικά με το τι έχει σημασία, και όσοι δυσκολεύονται θα προσκολληθούν αναπόφευκτα στο λάθος μοτίβο. Αυτό δεν είναι αποτυχία της νοημοσύνης, αλλά μια προβλέψιμη συνέπεια της κακοσχεδιασμένης διδασκαλίας.
Κάθε περιττό χαρακτηριστικό στα παραδείγματά σας αποτελεί πιθανή παγίδα. Δείξτε τρεις κόκκινους κύκλους για να διδάξετε την έννοια «κόκκινο» και ορισμένοι μαθητές θα μάθουν την έννοια «κυκλικό». Αυτό συμβαίνει επειδή και τα δύο χαρακτηριστικά υπάρχουν σε όλα τα παραδείγματά σας, καθιστώντας και τα δύο εξίσου πιθανά ως καθοριστικά χαρακτηριστικά. Οι πιο δυνατοί μαθητές μπορούν να φιλτράρουν τις άσχετες πληροφορίες, αλλά εκείνοι που χρειάζονται περισσότερο τη βοήθειά μας δεν μπορούν να διαχειριστούν αυτό το γνωστικό φορτίο.
Παράδειγμα: Διδάσκετε την έννοια «Μεγαλύτερο»; Χρησιμοποιήστε τις ίδιες δύο μπάλες στην ίδια θέση. Απλώς αλλάξτε ποια είναι η μεγαλύτερη. Μην αναμιγνύετε διαφορετικά αντικείμενα, διαφορετικές θέσεις ή διαφορετικές κατευθύνσεις. Ελέγξτε τα πάντα εκτός από το μέγεθος. Με αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές δεν μπορούν να σχηματίσουν λανθασμένους κανόνες σχετικά με το χρώμα, το σχήμα ή τη θέση, επειδή αυτές οι μεταβλητές παραμένουν σταθερές σε όλα τα παραδείγματα.
8. Διδάξτε χρησιμοποιώντας τον μικρότερο δυνατό αριθμό παραδειγμάτων που οδηγούν στην καλύτερη δυνατή γενίκευση.
Το να χρησιμοποιείς πολλά παραδείγματα δεν είναι πάντα η καλύτερη λύση. Τα σωστά παραδείγματα είναι η βέλτιστη λύση. Βρείτε το μικρότερο σύνολο που δημιουργεί τη μεγαλύτερη και πιο ακριβή γενίκευση. Αυτή είναι η απόλυτη αποτελεσματικότητα: μέγιστη μάθηση από ελάχιστα ερεθίσματα. Κάθε παράδειγμα πρέπει να κερδίσει τη θέση του αποκαλύπτοντας κάτι ουσιαστικό για τη δομή της έννοιας.
Αυτή η αρχή απαιτεί να σκεφτείς συστηματικά σχετικά με το τι συνεισφέρει κάθε παράδειγμα. Εάν ένα παράδειγμα δεν προσθέτει νέες πληροφορίες ή δεν προσδιορίζει με ακόμα μεγαλύτερη ακρίβεια ένα υπάρχον όριο, τότε συσκοτίζει τη μάθηση. Οι μαθητές έχουν περιορισμένη προσοχή και μνήμη εργασίας. Κάθε περιττό παράδειγμα μειώνει τη σαφήνεια του βασικού μοτίβου.
Παράδειγμα: Διδάσκετε την έννοια «Δημοκρατία»; Δε χρειάζεται να αναφέρετε όλες τις δημοκρατικές χώρες. Χρειάζεστε παραδείγματα που δείχνουν συστηματικά ότι: οι άνθρωποι ψηφίζουν (σε αντίθεση με τις δικτατορίες), οι ηγέτες μπορούν να απομακρυνθούν (σε αντίθεση με τις απολυταρχίες), πολλά κόμματα διεκδικούν την κυβέρνηση (σε αντίθεση με τα μονοκομματικά κράτη). Τρεις καλά επιλεγμένες αντιθέσεις διδάσκουν περισσότερα από δεκάδες παρόμοιες περιπτώσεις.
9. Το να βασίζεστε στη διορθωτική ανατροφοδότηση για να σας βγάλει από τη δύσκολη θέση συχνά σημαίνει ότι ο αρχικός σας σχεδιασμός ήταν ελαττωματικός.
Η διόρθωση κάποιες φορές αποτελεί το τσιρότο της κακής διδασκαλίας. Εάν διορθώνετε συνεχώς τα λάθη των μαθητών μετά το μάθημα, τα παραδείγματά σας ήταν κακώς σχεδιασμένα από την αρχή. Η καλή διδασκαλία προλαμβάνει τα λάθη αντί να τα διορθώνει. Αυτό δε σημαίνει ότι τα λάθη δε συμβαίνουν ποτέ, αλλά δεν πρέπει να είναι ο κύριος μηχανισμός μέσω του οποίου οι μαθητές μαθαίνουν αυτό που θέλατε να τους διδάξετε.
Όταν τα λάθη είναι συχνά και προβλέψιμα, αυτό σημαίνει ότι η ίδια η διδακτική ακολουθία δημιουργεί σύγχυση. Αντί να αντιμετωπίζετε τα συμπτώματα με διορθώσεις, αντιμετωπίστε την αιτία σχεδιάζοντας καλύτερα το μάθημα. Αυτή η αλλαγή προοπτικής μεταφέρει την ευθύνη από τον μαθητή (ο οποίος πρέπει να ξεπεράσει τη σύγχυση) στον εκπαιδευτικό (ο οποίος πρέπει να την αποτρέψει).
Παράδειγμα: Διδάσκετε τον πολλαπλασιασμό σε αντιπαραβολή με την πρόσθεση; Εάν εισαγάγετε και τις δύο πράξεις με προβλήματα όπως «Ο Γιάννης έχει 3 σακούλες με 4 μήλα η καθεμία», αλλά αν δεν τα αντιπαραθέσετε με μια περίπτωση πρόσθεσης («Ο Γιάννης έχει 3 μήλα και μετά παίρνει 4 ακόμα»), πολλοί μαθητές θα επιλέξουν την πρόσθεση για την επίλυση των προβλημάτων. Εάν η μισή τάξη συνεχίζει να απαντά 3 + 4 αντί για 3 × 4, το πρόβλημα δεν είναι η απροσεξία τους, αλλά ο σχεδιασμός σας. Δημιουργήστε την αντίθεση με σαφήνεια από την αρχή, ώστε να καταλάβουν γιατί ο πολλαπλασιασμός χρησιμοποιείται όταν έχουμε ομάδες ίσου μεγέθους και η πρόσθεση όταν συναντάμε συνδυασμό συνόλων.
10. Η πιο «εξατομικευμένη» μάθηση είναι οπισθοδρομική.
Όταν οι μαθητές αντιμετωπίζουν δυσκολίες, η λύση δεν είναι η απλοποίηση της εργασίας, αλλά η ενίσχυση των βασικών γνώσεων. Η μείωση της δυσκολίας της τρέχουσας εργασίας συχνά συσκοτίζει το πραγματικό πρόβλημα αντί να το αντιμετωπίζει. Αντ' αυτού, διαγνώστε τις ελλείψεις στις προαπαιτούμενες γνώσεις και διδάξτε τες συστηματικά. Η πραγματική προσαρμογή πηγαίνει πίσω για να καλύψει τα κενά, όχι μπροστά για να τα παρακάμψει.
Αυτή η προσέγγιση απαιτεί να επικεντρωθούμε στη διάγνωση· στους λόγους για τους οποίους οι μαθητές αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Οι επιφανειακές δυσκολίες συχνά καλύπτουν βαθύτερα κενά που πρέπει να αντιμετωπιστούν πριν να είναι δυνατή η πρόοδος. Ο στόχος δεν είναι να γίνουν οι εργασίες ευκολότερες, αλλά να γίνουν οι μαθητές πιο ικανοί να αντιμετωπίζουν τις κατάλληλες προκλήσεις.
Παράδειγμα: Ο μαθητής αποτυγχάνει στις αλγεβρικές εξισώσεις; Μην του δώσετε ευκολότερα αλγεβρικά προβλήματα. Εξετάστε πρώτα αν μπορεί να λύσει αριθμητικές παραστάσεις. Του λείπουν οι βασικές γνώσεις; Διδάξτε τες ρητά και μετά επιστρέψτε στην άλγεβρα με αυτοπεποίθηση. Το κενό δεν ήταν ποτέ στην άλγεβρα καθαυτή, αλλά σε τρία προηγούμενα εννοιολογικά βήματα. Αντιμετωπίστε το πραγματικό πρόβλημα και το φαινομενικό θα εξαφανιστεί.
Σχόλια