Γενικά μιλώντας, μπορούμε να διακρίνουμε σε τρεις φάσεις τη διαδικασία της ανάγνωσης. Η πρώτη αφορά όλες εκείνες τις ενέργειες στις οποίες προβαίνει ένας έμπειρος αναγνώστης πριν ξεκινήσει να διαβάζει, η δεύτερη τις στρατηγικές που αξιοποιούνται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης και η τρίτη αναφέρεται στο τι κάνουμε μόλις τελειώσουμε με το κείμενο.
Στην παρούσα ανάρτηση θα παρουσιάσω το πρώτο απόσπασμα από τον οδηγό μελέτης του πανεπιστημίου του Harvard (ολόκληρο το κείμενο εδώ) που επικεντρώνεται στο πρώτο στάδιο της ανάγνωσης.
Συνοψίζοντας τα όσα αναφέρει, θα τόνιζα ότι πρέπει να διδάξουμε στους μαθητές μας πως πριν αρχίσουν να διαβάζουν ένα κείμενο πρέπει πρώτα να εξετάσουν εξονυχιστικά τον τίτλο, την περίληψη, τους πλαγιότιτλους, τις εικόνες ή τα πιθανά σχεδιαγράμματα και γενικά κάθε στοιχείο που βρίσκεται εκτός κειμένου. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης αποκτά μια πρώτη εικόνα για το κείμενο, γεγονός που οδηγεί σε βαθύτερη κατανόηση.
1. Πρώτη εξέταση. Ψάξε τι υπάρχει γύρω από το κείμενο πριν αρχίσεις να το διαβάζεις.
Πιθανότατα έχεις ήδη ασχοληθεί με μια πλευρά της πρώτης εξέτασης στο παρελθόν, όταν προσπαθούσες να καθορίσεις πόσο καιρό θα σου πάρει να διαβάσεις ένα κείμενο που σου έχουν αναθέσει (πόσο χρόνο και πόση ενέργεια, σαν αποτέλεσμα, θα απαιτήσει από σένα). Μπορείς ωστόσο να μάθεις πολλά περισσότερα για την οργάνωση και το σκοπό ενός κειμένου παρατηρώντας κάποια χαρακτηριστικά διαφορετικά από την έκτασή του. Μια πρώτη ματιά σε βοηθά να αναπτύξεις κάποιες προσδοκίες σχετικά με το εύρος και το σκοπό του κειμένου. Αυτές οι πρώτες εντυπώσεις βελτιώνουν τη συγκέντρωσή σου κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης. Για παράδειγμα:
• Τι σου λένε οι επικεφαλίδες, η περίληψη ή άλλα στοιχεία που βρίσκονται περιμετρικά του κειμένου;
• Γνωρίζεις το συγγραφέα, και αν ναι, πώς επηρεάζει η φήμη του/της ή τα διαπιστευτήριά του/της την αντίληψη αυτών που διαβάζεις; Αν είναι άγνωστος, σε βοηθά ο επιμελητής της έκδοσης να τον γνωρίσεις (παρέχοντας ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα, μια αξιολόγηση της συγγραφικής του εργασίας, των ανησυχιών του και της αξίας του);
• Με ποιο τρόπο σε προετοιμάζει για την ανάγνωση η διάταξη και ο σχεδιασμός του κειμένου; Είναι χωρισμένο σε τμήματα – κεφάλαια, υποκεφάλαια κ.α.; Υπάρχουν εκτενή και αδιαίρετα τμήματα κειμένου ή μικρότερες παράγραφοι ή μικρότερα κομμάτια και τι μας δείχνει αυτό; Πώς επηρεάζει ο σχεδιασμός του κειμένου την ανάγνωση;
• Το κείμενο φαίνεται να είναι οργανωμένο σύμφωνα με τις κλασικές συμβάσεις; Τα άρθρα των εφημερίδων, για παράδειγμα, έχουν χαρακτηριστικά που τα αναγνωρίζεις. Τα εγχειρίδια και τα δοκίμια είναι διαφορετικά οργανωμένα τόσο από τα άρθρα των εφημερίδων όσο και μεταξύ τους. Τα κείμενα απαιτούν διαφορετικά πράγματα από σένα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, οπότε όποτε μπορείς, κατέγραψε το είδος των πληροφοριών που σου προσφέρουν.
Στην παρούσα ανάρτηση θα παρουσιάσω το πρώτο απόσπασμα από τον οδηγό μελέτης του πανεπιστημίου του Harvard (ολόκληρο το κείμενο εδώ) που επικεντρώνεται στο πρώτο στάδιο της ανάγνωσης.
Συνοψίζοντας τα όσα αναφέρει, θα τόνιζα ότι πρέπει να διδάξουμε στους μαθητές μας πως πριν αρχίσουν να διαβάζουν ένα κείμενο πρέπει πρώτα να εξετάσουν εξονυχιστικά τον τίτλο, την περίληψη, τους πλαγιότιτλους, τις εικόνες ή τα πιθανά σχεδιαγράμματα και γενικά κάθε στοιχείο που βρίσκεται εκτός κειμένου. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης αποκτά μια πρώτη εικόνα για το κείμενο, γεγονός που οδηγεί σε βαθύτερη κατανόηση.
1. Πρώτη εξέταση. Ψάξε τι υπάρχει γύρω από το κείμενο πριν αρχίσεις να το διαβάζεις.
Πιθανότατα έχεις ήδη ασχοληθεί με μια πλευρά της πρώτης εξέτασης στο παρελθόν, όταν προσπαθούσες να καθορίσεις πόσο καιρό θα σου πάρει να διαβάσεις ένα κείμενο που σου έχουν αναθέσει (πόσο χρόνο και πόση ενέργεια, σαν αποτέλεσμα, θα απαιτήσει από σένα). Μπορείς ωστόσο να μάθεις πολλά περισσότερα για την οργάνωση και το σκοπό ενός κειμένου παρατηρώντας κάποια χαρακτηριστικά διαφορετικά από την έκτασή του. Μια πρώτη ματιά σε βοηθά να αναπτύξεις κάποιες προσδοκίες σχετικά με το εύρος και το σκοπό του κειμένου. Αυτές οι πρώτες εντυπώσεις βελτιώνουν τη συγκέντρωσή σου κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης. Για παράδειγμα:
• Τι σου λένε οι επικεφαλίδες, η περίληψη ή άλλα στοιχεία που βρίσκονται περιμετρικά του κειμένου;
• Γνωρίζεις το συγγραφέα, και αν ναι, πώς επηρεάζει η φήμη του/της ή τα διαπιστευτήριά του/της την αντίληψη αυτών που διαβάζεις; Αν είναι άγνωστος, σε βοηθά ο επιμελητής της έκδοσης να τον γνωρίσεις (παρέχοντας ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα, μια αξιολόγηση της συγγραφικής του εργασίας, των ανησυχιών του και της αξίας του);
• Με ποιο τρόπο σε προετοιμάζει για την ανάγνωση η διάταξη και ο σχεδιασμός του κειμένου; Είναι χωρισμένο σε τμήματα – κεφάλαια, υποκεφάλαια κ.α.; Υπάρχουν εκτενή και αδιαίρετα τμήματα κειμένου ή μικρότερες παράγραφοι ή μικρότερα κομμάτια και τι μας δείχνει αυτό; Πώς επηρεάζει ο σχεδιασμός του κειμένου την ανάγνωση;
• Το κείμενο φαίνεται να είναι οργανωμένο σύμφωνα με τις κλασικές συμβάσεις; Τα άρθρα των εφημερίδων, για παράδειγμα, έχουν χαρακτηριστικά που τα αναγνωρίζεις. Τα εγχειρίδια και τα δοκίμια είναι διαφορετικά οργανωμένα τόσο από τα άρθρα των εφημερίδων όσο και μεταξύ τους. Τα κείμενα απαιτούν διαφορετικά πράγματα από σένα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, οπότε όποτε μπορείς, κατέγραψε το είδος των πληροφοριών που σου προσφέρουν.
Σχόλια
Χαίρομαι που καταπιάνεσαι με το δύσκολο αντικείμενο της ανάγνωσης και κατανόησης του κειμένου. Είναι πραγματικά αδιανόητο σήμερα να είναι στην Ελλάδα τόσο αναχρονιστική η εκπαίδευση βασισμένη στην παπαγαλία και κυρίως σε κακής ποιότητας και λόγου βιβλία και γραπτά κείμενα.
Στέκομαι στο τελευταίο. Η γλώσσα ιδίως στο δημοτικό είναι ακαταλαβίστικη για τα παιδιά καθώς ακαδημαΐζει άσκοπα. Ακόμη και στο γυμνάσιο, με πρόσχημα να διδάξει λέξεις πάλι εκπίπτει του σκοπού ιδίως σε μερικά μαθήματα.
Να πω μόνο ότι για τη γραφή και έκθεση απόψεων στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε το Γαλλικό-Γερμανικό σύστημα και όχι το Αγγλοσαξωνικό (έτσι αυτή είναι η άποψή μου δεν είμαι ειδικός).
Το Αγγλοσαξωνικό κείμενο βασίζεται στη διαρθρωμένη παράγραφο. Δλδ Η πρώτη πρόταση της παραγράφου είναι ένα μότο - τίτλος με την κεντρική ιδέα. Και μετά αναπτύσσεται η άποψη και στο τέλος παρατίθεται ένα παράδειγμα για ενίσχυση της άποψης. Περιττό να πούμε πως η πρώτη παράγραφος είναι η εισαγωγή - περίληψη. Έτσι ένας αγγλοσάξωνας μπορεί να κάνει μια γρήγορη περαστική ματιά από ένα κείμενο και να πάρει σύντομα μια καλή κεντρική ιδέα.
Εγώ το συναντώ καθημερινά αυτό στις επιστημονικές εργασίες που διαβάζω. Ένεκα ότι οι έλληνες δεν έχουν υποστήριξη της αγγλικής γλώσσας από κάποιον επίσημο φορέα για αυτό το σκοπό όπως οι Γάλλοι, συνήθως οι Ελληνικές εργασίες είναι δύσκολα αναγνώσιμες, ακόμη κι αν παρέχουν σημαντικές πληροφοφίες. Για αυτό και η αναγνωσιμότητά μας είναι πολύ μικρή παρά μόνο σε εργασίες που παρέχουν αναλυτικά μαθηματικές εξισώσεις. Αντίθετα τα κείμενα που είναι γραμμένα με το αγγλοσαξωνικό σύστημα είναι ευκολοδιάβαστα και για αυτό και η υψηλή αναγνωσιμότητα στις εργασίες τους.
όταν πρωτοήλθα εδώ μου έδωσαν ένα βιβλίο μεταφρασμένο στα Ελληνικά. Μου πήρε μια εβδομάδα κόπου για να το ... παρατήσω τελικά αφού το αγγλικό κείμενο ήταν πολύ καλύτερο. Το Ελληνικό περιείχε πολύ κακές αποδόσεις όρων και ίσως σε αυτό να οφειλόταν και η απότυχία του μεταφραστή.
Αντίστοιχα οι Γάλλοι εδώ έχουν τον επίσημο φορέα που σου περιέγραψα ο οποίος πληρώνεται αδρά από τη Γαλλική Ακαδημία. Τα κείμενα γράφονται στα Αγγλικά από τους συγγραφείς και στα Γαλλικά. Ο φορέας αυτός τα μεταφράζει χρησιμοποιώντας αγγλοσάξωνες Ακαδημαϊκούς που έχουν 10 ή 15 χρόνια στη Γαλλία. (Η εμπειρία στην μετάφραση των δύο γλωσσών είναι εξειδικευμένη και πάνω από 400 χρόνια). Το αποτέλεσμα?
Αν και τα Αγγλικά των Γάλλων επιστημόνων είναι άριστα (αφού όλοι έχουν περάσει τουλάχιστον 5 έτη στις ΗΠΑ) εντούτοις, τους αλλάζουν τελείως το κείμενο και τη δομή του.
Αν και φαίνεται λίγο άσχετη με το θέμα η τοποθέτησή μου, εν κατακλείδι λεέι: μήπως να αναθεωρούσαμε τον τρόπο γραφής μας? έτσι ώστε να διευκολύνουμε αυτό που αναφέρεις, την πρώτη επαφή με το κείμενο που είναι σημαντική?
Εγώ τα τελευταία χρόνια προσπαθώ να την αναθεωρήσω.
Αύτά φίλε και σε χαιρετώ προς ώρας.
Όσον αφορά το θέμα που θέτεις, της αναθεώρησης του τρόπου γραφής, με βρίσκεις σύμφωνο. Τα όποια προβλήματα συναντάς, όταν διαβάζεις επιστημονικά κείμενα Ελλήνων συγγραφέων, απορρέουν από την ελλιπή σχολική εκπαίδευση πάνω στο γραπτό λόγο. Δυστυχώς, όπως στην ανάγνωση το ελληνικό σχολείο είναι προσανατολισμένο στην αποστήθιση, έτσι και στη γραφή οι μαθητές μας ασκούνται, ως επί το πλείστον, σε γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα αγνοώντας τις δύο βασικές συνιστώσες της γλώσσας. Την απόδοση και την πρόσληψη νοήματος.