Γιατί να μην σχεδιάζουν οι μαθητές τα πειράματα μόνοι τους;

Φέτος προσπαθώ, πιο σοβαρά από ποτέ, να καλλιεργήσω την κριτική σκέψη στους μαθητές μου. Όχι να διατείνομαι ότι το κάνω· να το κάνω πραγματικά. Ένας από τους τρόπους να το καταφέρεις είναι να διδάξεις το πώς εργάζονται οι επιστήμονες. Πιο βολικό μου φάνηκε να ξεκινήσω από τις Φυσικές Επιστήμες. Εκεί τα σχολικά βιβλία σε βοηθούν αρκετά σε σχέση με άλλα μαθήματα. Με τα πολλά, κατέληξα στην παρακάτω λίστα. Αυτά προσπαθώ να τους εξηγήσω από την αρχή της χρονιάς και μέχρι το τέλος της.

• Ερώτημα
• Υπόθεση
• Πείραμα
• Παρατήρηση
• Συμπέρασμα

Το πραγματικό όμως ερώτημα είναι: «Πώς τα διδάσκεις;». Όποτε το επιτρέπει το μάθημα, δηλαδή όποτε καταλάβω εγώ πώς να το κάνω, ακολουθώ μια διαφορετική πορεία από τη συνηθισμένη. Κεντρικό της σημείο είναι να σχεδιάζουν οι ίδιοι οι μαθητές τα πειράματα. Ξεκινώ θέτοντας στα παιδιά ένα ερώτημα. Π.χ., για το κεφάλαιο με τους μαγνήτες τους ρώτησα: «Ποια υλικά έλκει ένας μαγνήτης;». Οι μαθητές δουλεύοντας σε ομάδες προτείνουν κάποιες δοκιμαστικές απαντήσεις. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα όλοι δήλωσαν ότι έλκει μεταλλικά αντικείμενα. Στη συνέχεια, τους ζητάω να σχεδιάσουν κάποιο πείραμα με το οποίο θα ελέγξουν την απάντησή τους. Αφού σχολιάσουμε τα πειράματα των μαθητών, αλλά και αυτά του βιβλίου, διατυπώνουν την υπόθεσή τους, π.χ. «Αν πλησιάσω διάφορα αντικείμενα στον μαγνήτη, αυτός θα έλξει μόνο τα μεταλλικά». Είναι μια καλή ευκαιρία να μιλήσουμε για τον υποθετικό λόγο, να εμπλέξουμε και τη γλώσσα δηλαδή. Μετά πραγματοποιούμε τα πειράματα, καταγράφουμε τις παρατηρήσεις και στο τέλος γράφουμε το συμπέρασμα. Επιμένω στο γράψιμο, γιατί τα παιδιά δυσκολεύονται να γράφουν επιστημονικά κείμενα, άρα χρειάζονται κάθε δυνατή ευκαιρία για να εξασκηθούν.

Κάποιες φορές κάνουμε τα πειράματα των μαθητών, κάποιες του βιβλίου, κάποιες και τα δύο. Εξαρτάται από το πόσο γόνιμη φαντάζομαι τη συνέχεια. Βέβαια, όταν σχεδιάζουν πειράματα τα παιδιά, υπάρχει το πρόβλημα των υλικών: ποτέ δεν ξέρεις τι μπορεί να κατεβάσει το κεφάλι ενός παιδιού. Μια λύση είναι να τους δώσεις συγκεκριμένα υλικά και να επιλέξουν τα κατάλληλα ή να γίνουν τα πειράματα άλλη μέρα. Γενικά, θέλει ευελιξία. Πολύ σημαντικό είναι, επίσης, να τονίζω σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε κάθε φορά, αλλιώς τα παιδιά χάνονται.

Τέλος, όλο και κάτι θα πουν και θα με πιάσουν απροετοίμαστο. Είναι κάτι που φοβίζει τους περισσότερους δασκάλους. Θα είμαι ειλικρινής: με φοβίζει κι εμένα. Αλλά είναι δυνατόν να διδάσκεις την κριτική σκέψη και να το παίζεις αυθεντία; Όπως προσπαθούμε να αλλάξουμε τα μυαλά των μαθητών μας, έτσι πρέπει να αλλάξουμε και τα δικά μας μυαλά. Και στην τελική, πόσες φορές να διδάξεις τους μαγνήτες δίχως μια έκπληξη, δίχως κάτι να σε συνεπάρει;