Για την τεμπελιά των μαθητών

Θυμάμαι το καλοκαίρι μονοπωλούσε τις εκπαιδευτικές συζητήσεις  η απόφαση να κληρώνεται ο σημαιοφόρος στην Ε΄ Δημοτικού από το σύνολο των μαθητών της τάξης. Για να είμαι ειλικρινής το θεωρούσα και το θεωρώ ασήμαντο θέμα. Πάρα ταύτα,  συμμετείχα κι εγώ σε αρκετές από αυτές τις συζητήσεις.

Το κίνητρό μου δεν ήταν πολιτικό·  δεν επιθυμούσα να υποστηρίξω την κυβέρνηση. Ήταν βαθύτερο:  δεν μου άρεσε ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζαν τον μαθητή που τεμπελιάζει όσοι διαφωνούσαν με την κυβερνητική πολιτική.

Όλη αυτή η αντιμετώπιση κάποια στιγμή μου θύμισε τα κόμικς της Μάρβελ. Εκεί όπου ο κακός πρέπει να τιμωρηθεί από τον καλό, μιας και δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική. Δεν νομίζω σε κανένα κόμικς κάποιος κακός να μετάνιωσε και να επιχείρησε να επανορθώσει. Παρουσιάζονται όλοι αδιόρθωτοι και το μόνο που τους αξίζει είναι η παραδειγματική τιμωρία.

Μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε με παιδιά και όχι με εγκληματίες. Το πραγματικό ερώτημα, επομένως, είναι αν διορθώνεται η κατάσταση από τον εκπαιδευτικό.  Η γνώμη μου είναι ότι  δεν είναι εγγενές χαρακτηριστικό του μαθητή,  μα σύμπτωμα το οποίο οφείλει να  αντιμετωπίσει  ο εκπαιδευτικός με επιστημονικό τρόπο·  να αναζητήσει τις αιτίες και να επιχειρήσει να το διορθώσει. Προφανώς,  αυτό δεν μπορεί να το πετύχει πάντα, αλλά αξίζει τον κόπο.

Συνήθως, αιτία είναι η αδυναμία του μαθητή να ανταποκριθεί στο μάθημα, όποιος κι αν είναι ο λόγος: φτώχεια, οικογένεια, μαθησιακές δυσκολίες, αυτισμός,  υπερκινητικότητα (στη σελίδα 16 θα δείτε έναν αναλυτικό κατάλογο των αιτιών της χαμηλής επίδοσης των μαθητών). Αντίθετα με ό,τι πιστεύουμε, αν ένας μαθητής δεν τα καταφέρνει στο σχολείο, τον ενοχλεί,  αφού φοβάται μήπως χαρακτηριστεί ανόητος. Ο πιο εύκολος τρόπος να  γλιτώσει είναι να προσποιηθεί τον τεμπέλη.

Αν δεις την τεμπελιά από αυτήν την οπτική γωνία συνειδητοποιείς ότι με τη τιμωρία παίζεις το παιχνίδι του μαθητή.  Επιβεβαιώνεις σε όλη την τάξη ότι είναι τεμπέλης,  πετυχαίνεις δηλαδή αυτό που εναγωνίως προσπαθεί να αποδείξει όλο αυτόν τον καιρό, και φυσικά συνεχίζει να τεμπελιάζει...

Ο μόνος τρόπος για να σπάσει ο φαύλος κύκλος είναι να γευτεί ο μαθητής την επιτυχία. Δεν είναι απλό και όσο περνούν τα χρόνια γίνεται δυσκολότερο. Θέλει  πολλές γνώσεις,  πολλή προσπάθεια,  πολλή υπομονή. Δεν θα το καταφέρεις πάντα. Ωστόσο, και μία μόνο φορά να το πετύχεις, είναι καλύτερο από την απόλυτη αποτυχία της τιμωρίας.

Μια διαφορετική επανάληψη

Την περσινή χρονιά είχα Α΄ και παράλληλα δίδασκα Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή σε ένα τμήμα Ε΄. Όταν έχω Α΄ διαλέγω και ένα μάθημα σε μεγάλη τάξη, για να έχω την ευκαιρία να κάνω κάτι διαφορετικό. Κάποια στιγμή, λοιπόν, σκέφτηκα: «Γιατί να μην φτιάξουν μια μικρή αφήγηση για ένα φανταστικό δυστοπικό κράτος στο οποίο το καθεστώς ανατρέπεται και τελικά δημιουργείται ένα ουτοπικό κράτος;».

Μου άρεσε. Υπάρχουν τρεις βασικές έννοιες στην Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή: το πολίτευμα, οι τρεις εξουσίες, το κράτος. Για να δημιουργήσουν το αφήγημα, οι μαθητές έπρεπε να ασχοληθούν και με τις τρεις. Ταυτόχρονα, σε όλη τη διαδικασία έπρεπε να λαμβάνουν ποικίλες αποφάσεις, οπότε ήταν μια καλή ευκαιρία να ακολουθήσουν την πορεία λήψης αποφάσεων που προτείνει το σχολικό βιβλίο.

Προφανώς, η προσέγγιση ήταν επιφανειακή. Πόσο βαθιά να πας με παιδιά Ε΄ Δημοτικού; Πάρα ταύτα, καταφέραμε να ξαναθυμηθούμε ότι το κράτος απαρτίζεται από τρία στοιχεία — χώρα, λαό, εξουσία — και πως τώρα ήταν η ώρα να διαμορφώσουν και τα τρία από το μηδέν για να δώσουν υπόσταση στο φανταστικό τους κράτος. Για να φτιάξουν τη χώρα τούς είπα να φτιάξουν έναν φανταστικό χάρτη. Όχι για να εντάξουμε τις Καλές Τέχνες, αλλά για να καταλάβουν τι είναι τα σύνορα. Τίποτα δεν είναι αυτονόητο και εννοείται ότι κανείς δεν ήξερε πώς ορίζονται τα σύνορα.

Ονόμασαν το κράτος και τον λαό και συνειδητοποίησαν ότι τα κράτη και οι λαοί έχουν όνομα. Έπρεπε να δείτε την απορία στο βλέμμα τους όταν τους το ζήτησα... Δημιούργησαν και τη δυστοπική εξουσία. Τους δόθηκε έτσι η ευκαιρία να μάθουν τι σημαίνει η λέξη δυστοπία και, κυρίως, να αρχίσουν να κατανοούν τι είναι οι τρεις εξουσίες: η εκτελεστική, η νομοθετική, η δικαστική και πώς διαμορφώνονται σε ένα δυστοπικό κράτος. Και φυσικά η ίδια δουλειά πάλι από την αρχή για το ουτοπικό κράτος.

Σίγουρα ήταν μια καλή επανάληψη. Μα δεν υπάρχουν επικές διδασκαλίες· υπάρχουν διδασκαλίες που εθελοτυφλείς και διδασκαλίες που δεν εθελοτυφλείς. Και σε αυτήν τη διδασκαλία δεν πήγαν όλα καλά. Αυτό που φαίνεται να είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί είναι η διαδικασία λήψης αποφάσεων. Στο σχολικό βιβλίο της Ε΄ στη σελίδα 82 αναφέρεται μια λίστα οδηγιών που καλό είναι να ακολουθούν οι μαθητές όταν προσπαθούν να πάρουν μια απόφαση:

• να διατυπώνουν τον στόχο, το επιθυμητό δηλαδή αποτέλεσμα,
• να σκέφτονται και να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις,
• να τις αξιολογούν βάζοντας συγκεκριμένα κριτήρια,
• να επιλέγουν την καταλληλότερη λύση για το συγκεκριμένο ζήτημα στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Δεν κατέστη δυνατόν τα παιδιά να αποφασίζουν χρησιμοποιώντας τη συγκεκριμένη λίστα. Ίσως να έπρεπε να έχει ήδη αυτοματοποιηθεί η διαδικασία μέσα από απλούστερες διαδικασίες· ίσως τελικά η λήψη αποφάσεων να είναι χαοτική και να μην οργανώνεται τόσο καθαρά· ίσως να έπρεπε να το προσέξω περισσότερο και να τα έχω πιέσει προς αυτήν την κατεύθυνση· ίσως και όλα μαζί... Βέβαια, κάποια στοιχεία εμφανίστηκαν. Για παράδειγμα μίλησαν για κριτήρια, προσπαθούσαν να βρουν εναλλακτικές ιδέες, αλλά ήταν ανοργάνωτες προσπάθειες.

Οι αδύναμοι μαθητές παραμένουν αδύναμοι. Πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά; Το κουπί το τράβηξαν οι καλύτεροι. Σε τέτοιου είδους δοκιμασίες την επόμενη φορά θα πρέπει να παρεμβαίνω περισσότερο υποστηρικτικά, χωρίς βέβαια αυτή η υποστήριξη να είναι ορατή από τους πιο δυνατούς. Πώς όμως υποστηρίζεις τους αδύναμους, δίχως να το δουν οι πιο δυνατοί μαθητές, όταν δουλεύουν σε ομάδες;

Ποιος ξέρει; Το άφησα για την επόμενη φορά.

ΥΓ

Δεν είπα τίποτα για τις αφηγήσεις. Γράφτηκαν, αλλά η διδασκαλία του γραπτού λόγου είναι μια άλλη ιστορία.