Διδασκαλία λεξιλογίου

Η διδασκαλία του λεξιλογίου στην Ελλάδα —τουλάχιστον στο Δημοτικό, δεν ξέρω τι γίνεται στην Δευτεροβάθμια— είναι ελλιπής. Γνώμη μου είναι ότι δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στη γραμματική, παραγκωνίζοντας ό,τι άλλο έχει σχέση με το γλωσσικό μάθημα. Παρακάτω θα παρουσιάσω κάποιες ιδέες από μια ανάρτηση που έχω διαβάσει εδώ και καιρό.

1η ιδέα
Είναι αναποτελεσματικό να αντιγράφουν οι μαθητές ή να μαθαίνουν απέξω ορισμούς λέξεων. Μια λέξη μαθαίνεται μέσα από τη χρήση της, συναντώντας την πολλές φορές στην ανάγνωση ποικίλων κειμένων και χρησιμοποιώντας την όταν γράφεις. Η αντιγραφή ή η αποστήθιση ορισμών είναι χάσιμο χρόνου.

2η ιδέα
Πώς θα επιλέξουμε τις κατάλληλες λέξεις; Ο πιο απλός τρόπος είναι να το αναλάβουν οι μαθητές. Μπορούμε να τους δώσουμε την ευκαιρία να διαβάσουν κάποια κείμενα πριν τα διδάξουμε —στο σπίτι πιστεύω ότι  είναι η ιδανική στιγμή. Δεν έχει σημασία αν θα το κάνουν όλοι οι μαθητές. Και κάποιοι αρκούν για να εντοπίσουμε τις λέξεις που θέλουμε.

3η ιδέα
Δεν είναι πάντα δυνατόν να ρωτάμε τους μαθητές. Άλλος πρακτικός τρόπος για να επιλέξουμε σωστά είναι να έχουμε υπόψη μας ότι όλες οι λέξεις χωρίζονται σε 3 ομάδες:

1. Στην πρώτη ανήκουν οι λέξεις που είναι γνωστές σε όλους. Σπίτι, πόρτα, αυτοκίνητο κ.ά.
2. Στη δεύτερη ανήκουν λέξεις που χρησιμοποιούνται σε ποικίλα ακαδημαϊκά περιβάλλοντα και συνήθως αγνοούνται από τους μαθητές. Π.χ., λεηλατώ, δεσπόζω, κυριαρχώ κ.ά.
3. Στην τρίτη ανήκει η επιστημονική ορολογία. 

Προφανώς, στη Γλώσσα οφείλουμε να διδάξουμε αυτές που ανήκουν στη δεύτερη ομάδα. Όσες ανήκουν στην τρίτη ομάδα θα διδαχτούν στα αντίστοιχα μαθήματα.

4η ιδέα
Πώς διδάσκουμε αποτελεσματικά το λεξιλόγιο; Ένας τρόπος είναι ακολουθώντας τα 6 παρακάτω βήματα:

1. Εξηγούμε την καινούρια λέξη. Δε μένουμε μόνο στον ορισμό της, αλλά προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε οπτικό υλικό, να αξιοποιήσουμε τις προηγούμενες γνώσεις των μαθητών κ.ά.
2. Οι μαθητές με τη σειρά τους εξηγούν γραπτώς ή/και προφορικώς, με δικά τους λόγια, τη νέα λέξη.
3. Στη συνέχεια κατασκευάζουν μια μη λεκτική αναπαράσταση της λέξης (χρησιμοποιώντας εικόνες ή σύμβολα).
4. Συγκρίνουν λέξεις μεταξύ τους, ταξινομούν όρους, γράφουν τις δικές τους αναλογίες και μεταφορές, για να εμβαθύνουν ακόμα περισσότερο τις γνώσεις τους για τη νέα λέξη.
5. Συζητούν μεταξύ τους τη λέξη.
6. Παίζουν παιχνίδια για να ξαναθυμηθούν όσες λέξεις που έχουν ήδη διδαχτεί.

Η αναμενόμενη αντίρρηση για την παραπάνω διδακτική πρόταση είναι ο χρόνος. Είναι λογικό να μην επαρκεί, γιατί δίνουμε μεγάλη έμφαση στη γραμματική και αγνοούμε άλλα σημαντικά στοιχεία του γλωσσικού μαθήματος. Πιστεύω ότι αν αλλάξουμε νοοτροπία, θα επανασχεδιάσουμε τα γλωσσικά μαθήματα, με αποτέλεσμα να βρούμε χρόνο και για τη διδασκαλία του λεξιλογίου. Όσο ταυτίζουμε τη γλώσσα με τη γραμματική, θα είναι αδύνατο να το πετύχουμε.

Ο κόσμος χρειάζεται όλα τα είδη του νου

Κάποιες σκέψεις για τη διδασκαλία των μαθηματικών στο Δημοτικό

Το 2006 άλλαξαν τα βιβλία των μαθηματικών του Δημοτικού. Δόθηκε έμφαση στις νοερές πράξεις, στα μοτίβα, στις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, στην εκμάθηση των μαθηματικών εννοιών. Υπήρξε μια περίοδος προσαρμογής, αλλά δεν πιστεύω κανένας να νοσταλγεί πλέον τα παλιά διδακτικά εγχειρίδια.

Δε διαφωνώ με τις αλλαγές. Ωστόσο, πιστεύω ότι λείπει η συστηματική διδασκαλία των 4 πράξεων. Κάπου οι συγγραφείς, προσπαθώντας να τονίσουν τις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, τις παραμέλησαν. Έδωσαν έμφαση σε πολύπλοκα προβλήματα με τα οποία θεώρησαν, υποθέτω, ότι θα ανάγκαζαν τους δασκάλους να εισαγάγουν στρατηγικές παραμελημένες ως τότε στα ελληνικά σχολεία. Δε δημιούργησαν όμως ενότητες στις οποίες οι μαθητές θα μελετούσαν συστηματικά το πότε κάνουμε κάθε πράξη.

Μπορεί σε μας τους μεγάλους να φαίνεται μια απλή διαδικασία η εκμάθησή τους, η πραγματικότητα όμως είναι τελείως διαφορετική. Υπάρχουν 12 διαφορετικοί τύποι προβλημάτων που αφορούν την πρόσθεση και την αφαίρεση και περίπου άλλοι τόσοι που αφορούν τον πολλαπλασιασμό και τη διαίρεση. Φυσικά, όταν μπαίνουν στο παιχνίδι τα κλάσματα και οι δεκαδικοί τα πράγματα δυσκολεύουν, αφού αλλάζουν οι έννοιες του πολλαπλασιασμού και της διαίρεσης. Ακόμα και το πότε κάνεις αφαίρεση κλασμάτων και πότε πολλαπλασιασμό είναι ένα ζήτημα που μπερδεύει τους μικρούς μαθητές. Δυσκολεύουν, επίσης, όταν εισαχθούν τα χρήματα, το κέρδος και η ζημία, το μεικτό βάρος, το απόβαρο, το καθαρό βάρος, οι μονάδες μέτρησης κ.τ.λ. Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζει η γλώσσα του προβλήματος, το πόσες πράξεις θέλει για να λυθεί και άλλα πολλά...

Το αποτέλεσμα απλό: ακόμα και καλοί μαθητές δυσκολεύονται να καταλάβουν πότε κάνουμε διαίρεση και πότε πολλαπλασιασμό στις μεγάλες τάξεις του Δημοτικού. Προφανώς, μέρος της ευθύνης το έχουν οι δάσκαλοι, αλλά και τα βιβλία δεν είναι άμοιρα ευθυνών. Η γνώμη μου είναι ότι οι δάσκαλοι των μικρών τάξεων, αντί να επικεντρώνονται στα πολύπλοκα προβλήματα των βιβλίων, ειδικά της Δευτέρας, προτιμότερο είναι να διδάσκουν αρχικά προβλήματα της μιας πράξης και μετά των δύο (ανάλογα πάντα με το επίπεδο των μαθητών), προκειμένου να εμπεδώσουν οι μαθητές τις έννοιες των 4 πράξεων. Αν αποκτήσουν καλή βάση, τότε πιο εύκολα μπορούν να εισαχθούν σε πολύπλοκα προβλήματα που απαιτούν στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων.

Η Αρχιτεκτονική της Γειτονιάς μου

Εδώ θα βρείτε την εισήγηση μου  στο 3ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας. Παρακάτω παραθέτω την περίληψη της εισήγησης.

Βασική πεποίθηση των εισηγητών είναι πως τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα βελτιώνονται όταν το σχολείο λειτουργεί ως κοινότητα πρακτικής. Στην προσπάθειά τους να πετύχουν τον συγκεκριμένο στόχο συνεργάστηκαν στενά μεταξύ τους για την υλοποίηση του παρόντος διδακτικού σεναρίου.

Το συγκεκριμένο διδακτικό σενάριο αφορά την Τοπική Ιστορία, και ειδικότερα την Ιστορία της Αρχιτεκτονικής της γειτονιάς των μαθητών, μιας συνοικίας της πόλης των Πατρών. Οι μαθητές λειτούργησαν ως μικροί ιστορικοί ερευνητές. Ακολούθησαν όλα τα στάδια της ιστορικής έρευνας (ιστορικό ερώτημα, επιλογή πηγών, συγκέντρωση σημειώσεων, οργάνωση σημειώσεων, συγγραφή κειμένου που απαντά στο ιστορικό ερώτημα). Οι νέες τεχνολογίες, και όχι μόνο οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, είχαν ενταχθεί ομαλά στην όλη διαδικασία. Χρησιμοποιήθηκε μια μεγάλη ποικιλία ψηφιακών εργαλείων και λογισμικών: ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, λογισμικό επεξεργασίας κειμένου, λογισμικό δημιουργίας εννοιολογικών χαρτών, λογισμικό δημιουργίας ηλεκτρονικού βιβλίου.

Βασικός στόχος των εισηγητών ήταν να διδάξουν εκτός από το περιεχόμενο και στρατηγικές. Το σενάριο επέτρεψε να διδαχτούν πολλές, μα είναι κοινή πεποίθηση ότι χρειάζονται κι άλλα παρόμοια σενάρια για να εμπεδωθούν. Ωστόσο, κεντρικό σημείο της εισήγησης είναι ότι είναι δυνατόν να επιτευχθεί στενή συνεργασία ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς στο ελληνικό σχολείο.