Πέντε πολύ αποτελεσματικές διδακτικές πρακτικές

Ό,τι αναφέρω παρακάτω είναι κλεμμένο από αυτήν την ανάρτηση. Προφανώς υπάρχουν κι άλλες αποτελεσματικές τεχνικές, αλλά εγώ θα αναφερθώ μόνο στις συγκεκριμένες. Αν και κλεμμένο το κείμενο δεν είναι πιστή μετάφραση. Έχει τη δική μου πινελιά. Οι συγκεκριμένες πρακτικές έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν απαιτούν χρήματα από τον κρατικό προϋπολογισμό και ότι εφαρμόζονται σε όλα τα μαθήματα. Έχουν το μειονέκτημα ότι είναι αθόρυβες. Δε θα βγεις στα κανάλια ούτε θα βραβευτείς από κανέναν επειδή τις εφαρμόζεις. Δε θα σου πουν ότι καινοτόμησες. Δε θα αναγνωρίσει κανένας τον κόπο σου. Δε θα τις δεις σε καμιά εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Για την ακρίβεια, δε θα καταλάβει κανείς ότι τις χρησιμοποιείς...

1. Η πρώτη είναι απλή. Όταν ξεκινάς να διδάξεις κάτι καινούριο, λες στους μαθητές τι θες να διδάξεις, ποιοι είναι οι στόχοι, πώς μπορούν να τους πετύχουν. Διδάσκεις πρόσθεση κλασμάτων; Τους λες ότι θα μάθουν να προσθέτουν κλάσματα. Διδάσκεις τα επίθετα ο συνεχής-ής-ές; Τους λες ότι θα μάθουν να τα κλίνουν και να τα χρησιμοποιούν μέσα σε προτάσεις. Δεν είναι δύσκολο. Το δύσκολο είναι να συνηθίσεις να το κάνεις. Θέλει λίγη εξάσκηση, λίγο πείσμα και όλοι μπορούμε να τα καταφέρουμε. 

2. Και η δεύτερη είναι απλή: συζητήσεις στην τάξη. Είτε γιατί πολλές φορές οι μαθητές μαθαίνουν καλύτερα από τους συμμαθητές τους είτε γιατί τα ίδια τα παιδιά συμμετέχοντας στον διάλογο εμπεδώνουν καλύτερα αυτό που ήδη ξέρουν είτε, τέλος, γιατί με αυτόν τον τρόπο ο εκπαιδευτικός ελέγχει τι γνωρίζουν τα παιδιά. Αυτονόητο είναι πως για να λειτουργήσει αυτή η πρακτική πρέπει οι μαθητές να μη φοβούνται πως θα κάνουν λάθος. Δεν είναι κι εύκολο, αξίζει όμως να προσπαθήσουμε για να το πετύχουμε. Και φυσικά πρέπει να έχουμε διαρκώς τον νου μας γι' αυτούς που κρύβονται. Αυτοί κι αν είναι δύσκολοι να μπουν στη συζήτηση...

3. Ανατροφοδότηση. Η ανατροφοδότηση έχει 2 πτυχές: από τον εκπαιδευτικό προς τον μαθητή και το αντίστροφο. Ο μαθητής πρέπει όσο το δυνατόν πιο συχνά να μαθαίνει την πρόοδό του. Δεν εννοώ να ακούει ένα απλό «Μπράβο!» ή ένα «Πολύ καλά!». Η ανατροφοδότηση πρέπει να είναι συγκεκριμένη. Λ.χ., στην προπαίδεια: «Έχει μείνει μόνο η προπαίδεια του 8 να μάθεις. Από ό,τι έχω δει σε δυσκολεύει το 7Χ8 και το 8Χ8. Μπορείς να τα επαναλάβεις στο σπίτι σου πολλές φορές μέχρι να τα μάθεις. Υπομονή θέλει και θα τα καταφέρεις!». Εξίσου σημαντικό είναι να υπάρχει το κατάλληλο κλίμα στην τάξη, ώστε ο μαθητής να νιώθει άνετα να ανατροφοδοτήσει τον εκπαιδευτικό. Μπορούμε να αντλήσουμε πολύτιμες πληροφορίες με αυτήν την πολύ απλή μέθοδο. Το μόνο που απαιτείται είναι να μας εμπιστεύεται ο μαθητής.

4. Διαμορφωτική αξιολόγηση. Αν διάλεγα να χρησιμοποιήσω μόνο μια πρακτική θα διάλεγα αυτή. Πιθανότατα η καλύτερη πρακτική κι από τις πέντε. Για να μπορείς να ανατροφοδοτήσεις σωστά τους μαθητές πρέπει να ελέγχεις διαρκώς με ποικίλους τρόπους τι ξέρουν. Οι δυσκολίες είναι δύο: χρειάζεται από την μια μεγάλη εφευρετικότητα από τον εκπαιδευτικό για να δημιουργεί νέους τρόπους αξιολόγησης κι από την άλλη δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα να ψάχνεις τα λάθη σου. Οι αναστολές είναι πολλές και πολλές φορές πρέπει να παλέψεις σκληρά για να τα παραδεχτείς και να μην ρίξεις τις ευθύνες σε γονείς και παιδιά.

5. Μεταγνώση. Αυτό κι αν είναι σημαντικό... Να μάθει ο μαθητής να στοχάζεται πάνω σε ό,τι κάνει, να σχεδιάζει, να οργανώνει, να παρακολουθεί τις ενέργειές του και τις σκέψεις του. Είναι κάτι που διδάσκεται, άσχετα αν συνήθως στο ελληνικό σχολείο αγνοείται η έννοια.

Τέλος μιας ακόμα χρονιάς...

Τέλος μιας ακόμα χρονιάς... τι να πεις που να μην ακουστεί κοινότοπο; Άδικο μου φαίνεται να έχεις την ανάγκη να γράψεις και να σε κατακλύζουν τα κλισέ. Δεν είναι μόνο ότι εμποδίζουν και δε βλέπεις πέρα από αυτά· είναι και ότι σου πιάνουν το μολύβι και γράφεις ό,τι θέλουν... μακάρι, όταν τελειώσω, να δω πως κουμάντο έκανα εγώ τελικά.

Δε θα γράψω πόσο με αγαπούν οι μαθητές μου ή πόσο τους αγαπώ εγώ. Ούτε πως η αξία μου φαίνεται από την αγάπη τους. Ελπίζω να μην έκανα λάθη αδιόρθωτα, ελπίζω να πάλεψα γι' αυτούς, ελπίζω να έμαθαν κάτι... μα πιο πολύ ελπίζω αυτά που έμαθα στην πλάτη τους να μην τα ξανακάνω στους επόμενους. Τότε θα τους δείξω πως ήμουν αληθινός...

Δεν ξέρω αν θα τους έχω πάλι. Δεν ξέρω πώς νιώθω γι' αυτό. Παλιότερα στεναχωριόμουν που δε θα ξανάβλεπα τους μαθητές μου. Τώρα πια όχι. Έχω αποδεχτεί το αναπόφευκτο. Είμαι δάσκαλος για όλα τα παιδιά και όχι μόνο για τα προηγούμενα.

Όπως και να 'χει, εγώ πάλι στις επάλξεις θα είμαι τον Σεπτέμβρη. Πάλι παιδιά θα διδάσκω. Τι τα περσινά τι καινούρια ένα είναι το θέμα: να είμαι καλύτερος του χρόνου. Τα άλλα είναι ασήμαντα...

Να διδάσκουν οι σχολικοί σύμβουλοι;

Ας μιλήσουμε λίγο για Γνωστική Ψυχολογία. Για να γίνεις καλός σε κάτι πρέπει να εξασκηθείς. Υπάρχουν διάφορες μορφές εξάσκησης που πρέπει να ακολουθήσεις (εδώ και σε αυτό το μάθημα στο Coursera περισσότερα), άρα δε θα μακρηγορήσω. Θα κρατήσω μόνο ότι απαιτείται χρονοβόρα και συστηματική εξάσκηση. Πώς είναι δυνατόν να πραγματοποιήσουν δειγματικές διδασκαλίες οι σχολικοί σύμβουλοι όταν δεν έχουν διδάξει ποτέ αυτό που θα δείξουν;

Υπάρχει μια παρανόηση στην εκπαίδευση. Όλοι νομίζουν ότι αν επιμορφωθούν, αν δηλαδή διαβάσουν ή ακούσουν κάποια θεωρία, άκοπα θα την εφαρμόσουν και στην πράξη. Αμ, δε γίνεται έτσι!  Καλή η θεωρία, μα χρειάζεται η επίπονη, πολλές φορές, προσπάθεια μέχρι να καταφέρεις να τη χρησιμοποιήσεις επιτυχώς στην τάξη. Λ.χ., το να ακολουθήσεις κάποιες φαινομενικά απλές οδηγίες για να διαχειριστείς ένα υπερκινητικό παιδί απαιτεί όχι μόνο να τις βρεις και να τις ξέρεις απέξω, σιγά το δύσκολο εδώ που τα λέμε, αλλά να αλλάξεις μακροχρόνιες συνήθειες. Το να υπενθυμίζεις διαρκώς σε έναν συγκεκριμένο μαθητή να σε προσέχει είναι ιδιαιτέρως κουραστικό. Η μόνη λύση είναι να το αυτοματοποιήσεις, να το κάνεις δηλαδή ασυνείδητα. Αυτό γίνεται μόνο με το πέρασμα του χρόνου...

Το ίδιο απαιτείται και για άλλες απλές αλλαγές. Υπάρχει μια αντίσταση στην αρχή στο να βάζεις τον ίδιο μαθητή συνέχεια να σβήνει τον πίνακα, προκειμένου να του εκτονώσεις την υπερκινητικότητα. Πώς θα γίνει, θα ξεχαστείς κιόλας! Με κάτι άλλο θα ασχοληθείς. Δεν υπάρχει μόνο αυτός μέσα στην τάξη. Για να μη συμβεί αυτό απαιτείται και πάλι χρόνος για να το αυτοματοποιήσεις, να σου γίνει συνήθεια.

Σκεφτείτε τώρα πολυπλοκότερες διαδικασίες, όπως η διαφοροποιημένη διδασκαλία, στις οποίες ο εκπαιδευτικός πρέπει να αλλάξει ριζικά τη διδασκαλία του. Πώς θα γίνει αυτό διαβάζοντας; Είναι σαν να λέμε ότι θα διαβάσεις ένα βιβλίο και θα μάθεις ποδήλατο. Φυσικά και πρέπει να διαβάσεις, πρέπει όμως και να τα εφαρμόσεις μέχρι να νιώθεις τη διαδικασία φυσική, προέκταση του εαυτού σου. Με αυτόν τον τρόπο απερίσπαστος θα αφοσιωθείς στο να μάθεις κάτι άλλο.

Το πρόβλημα με τη θεωρητική κατάρτιση είναι ότι δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ικανότητας. Επειδή μπορείς και τα πλάθεις στο μυαλό σου όλα ρόδινα, πιστεύεις ότι θα εξελιχθούν κι έτσι. Έλα όμως που έρχεται η πραγματικότητα και σε προσγειώνει... ωραίο να λες ότι πρέπει κάθε τόσο να υπενθυμίζεις στο υπερκινητικό παιδί να προσέχει· πόση ώρα όμως θα αντέξεις, όταν βλέπεις ότι μέσα σε μισό λεπτό κοιτάει πάλι αλλού, και εσύ έχεις αρχίσει ήδη να εξαντλείσαι; Και έχεις τραβήξει και τις κουρτίνες και έχεις κλείσει και τα παράθυρα και έχεις αδειάσει και το θρανίο του και το έχεις και δίπλα σου. Η διδασκαλία είναι απαραίτητη για να μάθεις σε βάθος την πρακτική, τη θεωρία και συνεπακόλουθα για να συμβουλεύσεις και να επιμορφώσεις.

Ο καλός δάσκαλος

Συνήθως σκέφτομαι μια καλή ιδέα, ενθουσιάζομαι, τη σχεδιάζω λεπτομερώς και στο τέλος έντρομος την εγκαταλείπω... λίγες ιδέες δοκιμάζω πραγματικά κι ακόμα λιγότερες αποδεικνύονται πετυχημένες. Δυστυχώς, οι περισσότερες μένουν στο ράφι λόγω δειλίας...

Για να γίνεις καλός δάσκαλος απαιτούνται πολλά: διάβασμα (πολύ, όχι λίγο), πάθος για τη δουλειά, στήριξη κ.τ.λ. Μα πιστεύω πως στο βάθος υπάρχει κάτι σημαντικότερο: το θάρρος να αλλάξεις τον εαυτό σου. Στην πραγματικότητα ο καλός δάσκαλος έχει μια και μόνη ξεχωριστή ικανότητα. Παλεύει συχνότερα με τον εαυτό του από μας. Έχει τα κότσια να το κάνει; Του αρέσει; Σφίγγει τα δόντια του για πιο πολλή ώρα; Δεν ξέρω... ξέρω ότι αν δε σου αρέσει, αν δεν τολμάς να βλέπεις τα λάθη σου, αν δεν έχεις το θάρρος να αλλάξεις, δεν πας πουθενά. Στάσιμος μένεις, κατηγορείς τους πάντες και μέχρι εκεί...