Να τα ξέρουμε όλα. Γίνεται;

Οι περισσότεροι Έλληνες δε γνωρίζουν τι είναι τα ολοκληρώματα ή οι παράγωγοι στα Μαθηματικά. Δε γνωρίζουν πώς να βρουν το όριο μιας συνάρτησης ή τη μονοτονία της. Δεν μπορούν να αποδείξουν το Πυθαγόρειο Θεώρημα ούτε θυμούνται τα αξιώματα της Ευκλείδιας Γεωμετρίας. Δεν ξέρουν δε το Θεώρημα Μεταβολής της Κινητικής Ενέργειας, τα τροχιακά, το έργο, την ορμή ή έστω τους ορισμούς της θερμοκρασίας και της θερμότητας.

Και τι έγινε; Δε βλέπω κανέναν να ανησυχεί· το θεωρούμε όλοι ϕυσιολογικό. Γιατί όμως δε συμβαίνει το ίδιο με τη Γλώσσα; Γιατί το παραμικρό λάθος, ακόμα και ένα μικρό νι στο τέλος ενός άρθρου (την γυναίκα), ξεσηκώνει θύελλα διαμαρτυριών; Όλοι απαιτούμε από όλους να τα ξέρουν όλα. Είναι δυνατόν;

Όχι. Κατ' αρχήν, αρκετοί γνωστικοί ψυχολόγοι θεωρούν ότι η παραγωγή γραπτού λόγου είναι δυσκολότερη από τα Μαθηματικά. Αυτό και μόνο ϕτάνει για να δείξει ότι η συγκεκριμένη απαίτηση είναι ανικανοποίητη.

Αλλά ακόμα κι αν κάποιος δε συμϕωνεί με το βαθμό δυσκολίας της παραγωγής γραπτού λόγου, η Γνωστική Ψυχολογία με τις μελέτες που έχει διεξαγάγει για τους ειδικούς έχει να μας πει πολλά. Η επιτυχία σε έναν τομέα εξαρτάται κυρίως από τον χρόνο που θα αϕιερώσει κάποιος σε αυτόν: αν θες να γίνεις πολύ καλός σκακιστής, οϕείλεις να παίξεις πολλές ώρες σκάκι· αν θες να γίνεις πολύ καλός κιθαρίστας, πρέπει να παίξεις πολλές ώρες κιθάρα· αν θες να μάθεις άριστα τα ελληνικά, οϕείλεις να ασχολείσαι πολλές ώρες κάθε μέρα μαζί τους. Ποιος μπορεί να το κάνει;

Ελάχιστοι. Τότε γιατί διαμαρτυρόμαστε; Επειδή δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τη δυσκολία του εγχειρήματος. Υπάρχουν πράγματα για τη Γλώσσα που πρέπει να τα ξέρουμε όλοι. Υπάρχουν άλλα που είναι για τους ειδικούς. Εμείς όμως θεωρούμε ότι η δουλειά μας είναι να γνωρίζουμε τα πάντα. Ε, όχι δεν είναι! Να τα ξέρουν όλα είναι δουλειά των γλωσσολόγων, των επαγγελματιών συγγραϕέων, των επιμελητών, των μεταϕραστών, των ϕιλολόγων. Όλοι οι υπόλοιποι έχουμε κι άλλες δουλειές να κάνουμε εξίσου σημαντικές.

Η επιστήμη της διδασκαλίας

Θυμάμαι λίγα χρόνια πριν σε μια αθλητική εκπομπή είχαν αναϕέρει ότι ο Δημήτρης Διαμαντίδης στον Παναθηναϊκό δεν έχανε μία προαιρετική προπόνηση. Αναμενόμενο να πρωταγωνιστεί τα τελευταία χρόνια στο ευρωπαϊκό μπάσκετ. Είναι κάτι, εξάλλου, που το προβλέπει και η Γνωστική Ψυχολογία: οι κορυφαίοι, σε οποιονδήποτε τομέα, δε γίνονται εξαιτίας των γονιδίων, αλλά εξαιτίας της σκληρής δουλειάς.

Παρόμοια συμπεράσματα, προφανώς, ισχύουν και για μας. Οι καλύτεροι ανάμεσά μας πρέπει να είναι αυτοί που εργάζονται σκληρότερα μέσα στην τάξη και πολλές ώρες έξω από αυτήν. Δε βλέπω όμως πολλοί συνάδελφοι να συμφωνούν μαζί μου. Πιστεύω ότι για πολλούς θεωρείται ανοησία και γενικά ατυχία είτε να δουλεύεις αρκετές ώρες για να προετοιμάσεις το μάθημα είτε να επιλέγεις διδακτικές πρακτικές που σε σηκώνουν συχνά από την έδρα και γενικά σε έχουν σε εγρήγορση.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι λόγοι είναι σίγουρα πολλοί· όμως σημαντικό ρόλο παίζει ότι έχουμε πιστέψει κι εμείς οι ίδιοι πως η δουλειά μας είναι κάτι απλό, κάτι εύκολο, κάτι που μπορεί να κάνει ο οποιοσδήποτε. Αν δε μαθαίνουν οι μαθητές αυτοί φταίνε· είναι αδύνατον να φταίμε εμείς. Πώς αλλιώς να τα πεις;

Στην πράξη η δουλειά μας είναι πολύ δύσκολη. Στην πράξη η δουλειά μας ξεκινά ακριβώς εκεί όπου ο κόσμος πιστεύει ότι σταματά: από το πώς να τα πεις αλλιώς. Αυτό το ερώτημα οφείλει να καθοδηγεί την επαγγελματική μας ανάπτυξη. Αν το έχεις κατά νου αναζητείς, μελετάς, πειραματίζεσαι, επικοινωνείς, συνεργάζεσαι, με μια λέξη βελτιώνεσαι. Αν δεν το έχεις, τα βάζεις με τους μαθητές και τους γονείς. Όταν βελτιωθούν, να το πείτε και σε μένα.

Η ερευνητική εργασία της Α΄ Λυκείου

Διαβάζοντας ένα σχόλιο για την ερευνητική εργασία στην Α΄ Λυκείου, έμεινα άναυδος. Λάθη, προβλήματα αναμενόμενα για τέτοιας μορϕής διδακτικές παρεμβάσεις εκπλήσσουν: oι αντιγραϕές-επικολλήσεις (από τη Wikipedia συνήθως) στις οποίες προβαίνουν οι μαθητές κατά τη δημιουργία των εργασιών τους· οι ρηχές, επιϕανειακές αναλύσεις των προβλημάτων με τα οποία καταπιάνονται· τα γλωσσικά προβλήματα που κατακλύζουν τα γραπτά τους είναι μερικά από τα θέματα που αναδύονται από τη συγκεκριμένη διδακτική μέθοδο. Αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι γιατί ϕταίει το Υπουργείο για όλα αυτά. Δική μας δουλειά είναι να αποτρέψουμε τις αντιγραϕές, τις επιϕανειακές αναλύσεις, τα γλωσσικά προβλήματα. Οι εισηγήσεις επί χάρτου ϕταίνε; Ο παιδαγωγικός βερμπαλισμός και η γκρίνια για το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα; Μα αν ήταν τόσο καλό, δεν θα υπήρχαν και προβλήματα. Οι ανύπαρκτες υποδομές; Γιατί αν υπήρχαν, οι μαθητές αμέσως θα προέβαιναν σε βαθιές αναλύσεις;

Η ουσιαστική αναμόρϕωση του εκπαιδευτικού συστήματος δεν ξεκινάει από το Υπουργείο αλλά από μας· να σταματήσουμε να γκρινιάζουμε και να κάτσουμε να διαβάσουμε για να βρούμε τρόπους να βελτιώσουμε τους μαθητές μας. Τα προβλήματα που βγήκαν στην επιϕάνεια αποτελούν στόχους που οϕείλουμε να πετύχουμε. Μπορούμε να καταμαρτυρήσουμε πολλά στο Υπουργείο· όχι όμως και τις δικές μας ευθύνες.

Εκπαίδευση και Φασισμός 1

Από μικρό παιδί με γοήτευε η εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου· οι μάχες —παθιάζομαι με τη στρατιωτική ιστορία—, τα πολιτικά στρατόπεδα —καπιταλισμός, ϕασισμός-ναζισμός, κομουνισμός—, η κατάρρευση της πολιτιστικής ανωτερότητας της Δύσης —ο κόσμος εκείνα τα χρόνια ήταν γεμάτος αποικίες—. Ο πόλεμος ϕανέρωσε την ηθική εσχατιά του ανθρώπου, τα πιο ακραία όριά του. Τότε ο ϕασισμός ηττήθηκε, από το '89 όμως αναδύεται πότε εδώ και πότε εκεί.

Πώς διδάσκουμε στους μαθητές να αποϕεύγουν τις παγίδες του ϕασισμού; Υποθέτω πως οι περισσότεροι πιστεύουν ότι αρκεί να βάλουμε ένα ακόμα μάθημα, ένα ακόμα πρόγραμμα ή έστω μερικά ακόμα κεϕάλαια. Για μένα δεν αρκεί. Πρέπει να βρούμε τον πυρήνα του ϕασισμού και να τον πλήξουμε καίρια.

Η κεντρική ιδέα της συγκεκριμένης ιδεολογίας είναι να οργανωθεί η κοινωνία με βάση τη στρατιωτική δομή. Δεν είναι τόσο η νοσταλγία του Χίτλερ ή οι εθνικιστικές κορόνες (σημαντικά στοιχεία κι αυτά) όσο το πάθος για πειθαρχία, η προσήλωση στην ιεραρχική οργάνωση, η ποδοπάτηση της προσωπικότητας του ατόμου για να αναδειχθεί η ομάδα που συνθέτουν το κέντρο κάθε ϕασιστικής παραϕυάδας. Ο ϕασισμός αρνείται το δικαίωμα του ανθρώπου να είναι μοναδικός, ιδιαίτερος, ελεύθερος.

Άρα, το σχολείο οϕείλει να επικεντρωθεί στην ελευθερία, στην ανάδειξη της ιδιαιτερότητας του ατόμου, στον ένθερμο εναγκαλισμό αυτής της ανάδειξης. Πώς το κάνεις; Δεν είναι αντικείμενο συγκεκριμένου μαθήματος. Αναδύεται από τον τρόπο με τον οποίο διδάσκεις. Αναδύεται όταν δίνεις το δικαίωμα στον μαθητή να καθορίσει τη ροή του μαθήματος, τους στόχους, τους τρόπους αξιολόγησης. Όταν ο μαθητής επιλέγει το θέμα στην παραγωγή γραπτού λόγου, όταν μια απορία στα μαθηματικά μετατρέπεται σε μάθημα, όταν ο δάσκαλος επιζητεί και λαμβάνει υπόψη του τις κρίσεις των μαθητών του, όταν τους αντιμετωπίζει ως ελεύθερα όντα. Απαιτεί μια άλλη ριζικά διαϕορετική παιδαγωγική νοοτροπία από αυτήν με την οποία μεγαλώσαμε εμείς. Είναι όμως απαραίτητη γιατί δεν αρκεί να γεννηθείς ελεύθερος· πρέπει να ανατραϕείς κι ελεύθερος.